Σε μια προσπάθεια διασφάλισης της διαδικασίας με ορίζοντα τουλάχιστον την 13η Μαΐου, ο Κυριάκος Μητσοτάκης και ο Ταγίπ Ερντογάν έστειλαν καθησυχαστικά μηνύματα εν όψει της συνάντησής τους στην Αγκυρα, τη στιγμή που έχει επιστρέψει η επιθετική ρητορική από την Τουρκία με αφορμή την ίδρυση των Θαλασσίων Πάρκων σε Ιόνιο και Αιγαίο.
Ο κ. Μητσοτάκης, ο οποίος την περασμένη Πέμπτη από τις Βρυξέλλες ανακοίνωσε ο ίδιος την ημερομηνία επίσκεψής του στην Αγκυρα και επανέλαβε την αποφασιστικότητα της κυβέρνησης να μην υποχωρήσει σε θέματα κυριαρχικών δικαιωμάτων, την Παρασκευή, από τη Λέσβο που έχει αρχίσει να δέχεται Τούρκους τουρίστες μετά τη διευκόλυνση έκδοσης βίζας, έκανε ειδική αναφορά στα «απτά αποτελέσματα της πολιτικής προσέγγισης με την Τουρκία».
Ο Τούρκος ηγέτης μετά την προσευχή της Παρασκευής χαρακτήρισε τη συνάντησή του με τον Κυριάκο Μητσοτάκη «σημαντικό σταθμό στις ελληνοτουρκικές σχέσεις», τονίζοντας ότι θα δοθεί η ευκαιρία «να συζητήσουμε για το πώς μπορούμε να οδηγήσουμε τις σχέσεις Τουρκίας – Ελλάδας σε ένα πολύ καλύτερο σημείο».
Οι δηλώσεις των δύο ηγετών ήρθαν καθώς οι αρχικές προειδοποιήσεις της Τουρκίας μέσω του τουρκικού ΥΠΕΞ αναβαθμίστηκαν σε ευθείες απειλές από το τουρκικό ΥΕΘΑ για ανάληψη δράσης ώστε να εμποδιστεί η χώρα μας στην άσκηση των κυριαρχικών δικαιωμάτων της σχεδόν σε ολόκληρο το Κεντρικό και Νότιο Αιγαίο, ρίχνοντας σκιές στον δρόμο προς τη συνάντηση κορυφής της 13ης Μαΐου.
Επιστροφή στα παλιά
Την περασμένη Τετάρτη, πηγές του τουρκικού υπουργείου Αμυνας δήλωσαν ότι οι τουρκικές Ενοπλες Δυνάμεις είναι σε επιφυλακή για να «προστατεύσουν τα δικαιώματα, τα ενδιαφέροντα και τα συμφέροντά μας στο Αιγαίο Πέλαγος και να αποτρέψουμε τις μονομερείς προσπάθειες της Ελλάδας για τη δημιουργία τετελεσμένων»… που αφορούν το «θέμα των νησιών, νησίδων και βραχονησίδων των οποίων η κυριαρχία δεν έχει παραχωρηθεί με συνθήκες (EGAYDAAK)».
Αυτό που προβληματίζει πλέον και την Αθήνα είναι το γεγονός ότι όχι απλώς η Τουρκία διατηρεί στο ακέραιο την αναθεωρητική ατζέντα της εναντίον της χώρας μας, αλλά ερμηνεύει με διαφορετικό τρόπο το πώς μπορεί να εξασφαλιστεί η ηρεμία στο Αιγαίο και η διαδικασία προσέγγισης μεταξύ των δύο χωρών.
Κανείς δεν αμφέβαλε ότι αρκούσε αυτή η περίοδος νηνεμίας στο Αιγαίο και οι τρεις συναντήσεις των δύο ηγετών και οι παράλληλες διαβουλεύσεις σε κατώτερο επίπεδο ώστε να εξαφανιστεί η τουρκική αναθεωρητική ατζέντα. Εξάλλου, και η Διακήρυξη των Αθηνών ρητά επισημαίνει ότι η υπογραφή της δεν οδηγεί σε αλλαγή των θέσεων που έχουν οι δύο χώρες.
Και η έγερση του θέματος των «γκρίζων ζωνών» και μάλιστα με ασαφή και απροσδιόριστο χαρακτήρα ώστε να καλύπτει όλο το Αιγαίο αναδεικνύει το πολύ στενό περιθώριο και τις μικρές δυνατότητες που υπάρχουν για έναρξη ουσιαστικής συζήτησης για την οριοθέτηση ΑΟΖ/υφαλοκρηπίδας. Γιατί η Τουρκία με την έγερση θέματος «νησιών, νησίδων, βραχονησίδων, βράχων, που είτε δεν έχουν αποδοθεί ρητά με διεθνείς συνθήκες στην Ελλάδα, είτε είναι αδιευκρίνιστης κυριαρχίας» ουσιαστικά αμφισβητεί την ελληνική κυριαρχία σε όλο το μήκος και το πλάτος του Αιγαίου, πέραν των μεγάλων νησιών που αναφέρονται ονομαστικά στις Συνθήκες. Ομως ακόμη και σε αυτά αμφισβητεί την ελληνική κυριαρχία με το αυθαίρετο επιχείρημα της μη τήρησης της δήθεν υποχρέωσης αποστρατικοποίησης.
Νέο παζάρι
Ετσι η Τουρκία επιχειρεί να αλλοιώσει το ίδιο το επίδικο μιας διαπραγμάτευσης για την οριοθέτηση, καθώς θέλει με το «γκριζάρισμα» των νησιωτικών γεωγραφικών σχηματισμών του Αιγαίου να περιορίσει στο ελάχιστο την ελληνική κυριαρχία σε χωρικά ύδατα ώστε να υπάρξει προς όφελός της μεγαλύτερη έκταση Υφαλοκρηπίδας /ΑΟΖ προς οριοθέτηση.
Ο προβληματισμός όμως δεν αφορά μόνο το γεγονός ότι η Τουρκία διατηρεί αυτές τις θέσεις, αλλά και ότι απαιτεί από την Ελλάδα σε αντάλλαγμα για την ηρεμία στο Αιγαίο να αποδεχθεί τον αυτοπεριορισμό στην άσκηση των κυριαρχικών δικαιωμάτων της, κάτι που θα οδηγούσε στην αποδοχή και τη νομιμοποίηση των τουρκικών αμφισβητήσεων και διεκδικήσεων που δεν αφορούν απλώς κυριαρχικά δικαιώματα, αλλά την ίδια την ελληνική κυριαρχία.
Η Αθήνα απάντησε σε όλα τα επίπεδα με πρώτο τον πρωθυπουργό Κυριάκο Μητσοτάκη, ότι ο σχεδιασμός των Θαλάσσιων Πάρκων θα υλοποιηθεί κανονικά και μάλιστα χαρακτήρισε αδικαιολόγητη την αντίδραση της Τουρκίας.
Τοσο ο πρωθυπουργός όσο και ο ΥΠΕΞ Γιώργος Γεραπετρίτης επέμειναν όμως στην ανάγκη να διατηρηθούν οι δίαυλοι με την Τουρκία και να προχωρήσει κανονικά η προετοιμασία για την επίσκεψη του κ. Μητσοτάκη στην Αγκυρα, καθώς η συνάντησή του με τον Ερντογάν θα είναι κομβική για τα επόμενα βήματα και την προοπτική της διαδικασίας προσέγγισης.
Τα αγκάθια
Σε μια συνάντηση πάντως που πέραν της ανασκόπησης των θετικών εξελίξεων στη λεγόμενη «θετική ατζέντα» (διευκόλυνση θεωρήσεων για Τούρκους επισκέπτες στα νησιά, περιορισμός προσφυγικών ροών κ.ά.), θα υπάρχει φυσικά το «αγκάθι» των Θαλάσσιων Πάρκων, αλλά και η απόφαση της Ε.Ε. για διασύνδεση της ευρωπαϊκής πορείας της Τουρκίας με το Κυπριακό, κάτι που στήριξε βεβαίως η Ελλάδα.
Οι αντιδράσεις της Τουρκίας για τα Θαλάσσια Πάρκα δείχνουν, πάντως, και τα όρια του βασικού επιχειρήματος, ότι οι δίαυλοι είναι χρήσιμοι ώστε να αποτρέπουν ένα τυχαίο περιστατικό να οδηγεί σε ένταση και σε κρίση. Διότι, όταν ξεκινήσει η υλοποίηση των Θαλάσσιων Πάρκων και εφόσον η Τουρκία επιχειρήσει να ακυρώσει τη μετάβαση ή την τοποθέτηση εγκαταστάσεων σε κάποια από τις ελληνικές βραχονησίδες, τότε η κρίση δεν θα είναι εύκολο να αποτραπεί.
Σε ό,τι αφορά το Αιγαίο, ήδη το πρόγραμμα «Απάτητες Παραλίες» στην ΚΥΑ που υπέγραψαν την Παρασκευή οι υπουργοί Εθνικής Οικονομίας και Περιβάλλοντος Κωστής Χατζηδάκης και Θόδωρος Σκυλακάκης (βάσει του ν. 5092/2024 «Οροι αξιοποίησης της δημόσιας περιουσίας στις παραθαλάσσιες περιοχές») περιλαμβάνονται και ορθώς πλήθος βραχονησίδων που ανήκουν στην Τήλο, στη Σύμη, στην Κάλυμνο, στο Αγαθονήσι, στην Αμοργό, στην Αστυπάλαια, που είναι πολύ πιθανό να προκαλέσουν επίσης τουρκικές αντιδράσεις.
Σε εκκρεμότητα παραμένει και το εξίσου σημαντικό έργο του Θαλάσσιου Χωροταξικού Σχεδιασμού που η κατάρτισή του αποτελεί κοινοτική υποχρέωση και η Ελλάδα έχει καθυστερήσει αδικαιολόγητα την κατάθεσή του, και το οποίο ουσιαστικά θα ενοποιήσει όλο το πλαίσιο για τις επιμέρους δραστηριότητες και παρεμβάσεις στον θαλάσσιο χώρο της Ελλάδας. Η υποχρέωση των κρατών-μελών να καταθέσουν τον ΘΧΣ έληξε στις 31 Μαρτίου του 2021 και τον περασμένο Δεκέμβριο η Κομισιόν παρέπεμψε την Ελλάδα στο Ευρωπαϊκό Δικαστήριο για τη μη τήρηση της εφαρμογής του Κανονισμού.
Ζώνες προστασίας
Η υλοποίηση της εξαγγελίας για τη δημιουργία των δύο Θαλάσσιων Πάρκων που εντάσσεται στη δέσμευση της Ελλάδας για μετατροπή του 30% της θαλάσσιας έκτασής της σε ζώνες προστασίας δεν είναι αυτόματη διαδικασία.
Και παρά το γεγονός ότι οι αντιδράσεις της Τουρκίας στηρίχθηκαν και σε χάρτες που δημοσιεύτηκαν σε ελληνικά ΜΜΕ, η πραγματικότητα είναι ότι ακόμη δεν έχει διαμορφωθεί ο Χάρτης των Θαλάσσιων Πάρκων.
Αυτό θα γίνει μετά από έρευνες και προτάσεις των επιστημόνων και ερευνητών που θα εμπλακούν στο εγχείρημα, αν και θεωρείται δεδομένο ότι «μπούσουλα» θα αποτελέσει το χωροταξικό πρότυπο του NATURA2000 στο οποίο έχει ενταχθεί μεγάλος αριθμός νησίδων και βραχονησίδων μαζί με τις θαλάσσιες περιοχές τους.
Οι ενταγμένες περιοχές στο NATURA2000 έχουν καταχωρηθεί και έχουν εγκριθεί και από τις αρμόδιες Ευρωπαϊκές Αρχές, παρά τις αντιδράσεις της Τουρκίας.
Για το Θαλάσσιο Πάρκο θα προβλεφθεί ειδικό σύστημα παρακολούθησης και επιτήρησης ώστε να υπάρχει εικόνα για τη θαλάσσια ζωή ή την παρουσία θαλασσοπουλιών, αλλά και της βλάστησης στις νησίδες και τις βραχονησίδες, καθώς και του ελέγχου για την τήρηση των περιορισμών στις ανθρώπινες δραστηριότητες.
Αυτό θα απαιτήσει τη λειτουργία ενός συστήματος δορυφορικής και με drones παρακολούθησης, αλλά και την τοποθέτηση καμερών και αισθητήρων αναλόγως των αναγκών.
Πάντως, σύμφωνα με τη διεθνή εμπειρία, το Θαλάσσιο Πάρκο θα περιλαμβάνει πολλούς μικρούς θύλακες με νησίδες και βραχονησίδες και δεν θα αποτελεί μια τεράστια ενιαία περιοχή, όπως εμφανίστηκε από τους ανεπίσημους χάρτες που δημοσιεύτηκαν.
Τα Ιμια
Στο παρελθόν, ήδη από το 1994, είχαν γίνει τα πρώτα σχέδια για αξιοποίηση των νησίδων και των βραχονησίδων.
Το 1994 ο υφυπουργός Εθνικής Αμυνας Μανώλης Μπετενιώτης εξήγγειλε και άρχισε να υλοποιεί το σχέδιο διευκόλυνσης και πριμοδότησης όλων όσοι θα ήθελαν να εγκατασταθούν σε νησίδες, αλλά και πρόγραμμα επισκέψεων σε βραχονησίδες και τοποθέτηση μικρών εγκαταστάσεων. Δύο χρόνια αργότερα, με το επεισόδιο των Ιμίων, το πρόγραμμα αυτό εγκαταλείφθηκε.
Μεγάλο μέρος των ελληνικών νησίδων και βραχονησίδων είχε ενταχθεί στο NATURA2000, ενώ και πριν από το επεισόδιο των Ιμίων υλοποιούνταν επιστημονικά περιβαλλοντικά προγράμματα με ευρωπαϊκή συμμετοχή στις βραχονησίδες και νησίδες (CORINE, PENED κ.ά.), καθώς και από την Ελληνική Ορνιθολογική Εταιρία.
Ακόμη και το 2017 ο τότε υπουργός Ναυτιλίας Νεκτάριος Σαντορινιός είχε εξαγγείλει πρόγραμμα κατοίκησης και αξιοποίησης και περιβαλλοντικής έρευνας και προστασίας για τις βραχονησίδες, το οποίο όμως δεν υλοποιήθηκε προφανώς λόγω των αντιδράσεων της Τουρκίας και της προσπάθειας της τότε κυβέρνησης να μη διαταράξει τις σχέσεις με τον Ερντογάν.
Στην πραγματικότητα, παρά τις αποσπασματικές προσπάθειες που έχουν γίνει, δεν έχει υπάρξει ένα συνεκτικό και ολοκληρωμένο πρόγραμμα για τις νησίδες και τις βραχονησίδες, και τα Θαλάσσια Πάρκα δεν είναι κάτι περισσότερο από την αξιοποίηση των δυνατοτήτων και την υλοποίηση υποχρεώσεων από το NATURA2000 και τις νέες δεσμεύσεις που έχει αναλάβει η χώρα μας για την προστασία του περιβάλλοντος ασκώντας κυριαρχικά δικαιώματα και αρμοδιότητες.