- Η 1η Δεκεμβρίου καθιερώθηκε ως Παγκόσμια Ημέρα κατά του AIDS το 1988, με απόφαση της Παγκόσμιας Οργάνωσης Υγείας (ΠΟΥ) και στη συνέχεια της Γενικής Συνέλευσης του ΟΗΕ.
Το AIDS είναι μία από τις φονικότερες επιδημίες στην παγκόσμια ιστορία. Σύμφωνα με τα στοιχεία της ΠΟΥ, από το 1981 που παρατηρήθηκε κλινικά στις ΗΠΑ, περί τα 86 εκατ. άνθρωποι έχουν προσβληθεί από το ιό HIV και πάνω από 40 εκατ. άνθρωποι έχουν χάσει τη ζωή τους (2022).
Το 2022, 39 εκατ. άνθρωποι ήταν φορείς του ιού HIV και 630.000 πέθαναν από AIDS.
Ο ιός HIV και το AIDS
Ο ιός HIV στοχεύει στο ανοσοποιητικό σύστημα του ανθρώπου, καθιστώντας τον οργανισμό του ευάλωτο έναντι των λοιμώξεων και ορισμένων τύπων καρκίνου.
Καθώς ο ιός καταστρέφει και εμποδίζει τη λειτουργία των ανοσοκυττάρων, τα μολυσμένα άτομα σταδιακά γίνονται ανοσοανεπαρκή.
Η κατάσταση αυτή, οδηγεί σε αυξημένη ευαισθησία σε ευρύ φάσμα λοιμώξεων, καρκίνων και άλλων ασθενειών. Το πλέον προχωρημένο στάδιο της λοίμωξης από τον HIV είναι το Σύνδρομο Επίκτητης Ανοσοποιητικής Ανεπάρκειας (AIDS), το οποίο μπορεί να χρειαστεί από 2 έως 15 χρόνια για να αναπτυχθεί, ανάλογα με το άτομο.
Το AIDS καθορίζεται από την ανάπτυξη ορισμένων καρκίνων, λοιμώξεων ή άλλων σοβαρών κλινικών συμπτωμάτων.
Σύμφωνα με τον ΠΟΥ, οι ομάδες ανθρώπων που διατρέχουν μεγαλύτερο κίνδυνο εμφάνισης του HIV, είναι άνδρες που έχουν σεξουαλική επαφή με άνδρες, χρήστες ενδοφλέβιων εξαρτησιογόνων ουσιών, άτομα σε φυλακές και άλλα κλειστά περιβάλλοντα, διεμφυλικοί και εργαζόμενοι στην πορνεία και οι πελάτες τους.
Θεραπεία για τις λοιμώξεις από τον HIV, δεν υπάρχει. Ωστόσο, τα αποτελεσματικά αντιρετροϊκά φάρμακα μπορούν να ελέγξουν τον ιό και να βοηθήσουν στην πρόληψη της μετάδοσης έτσι ώστε τα άτομα με HIV λοίμωξη να απολαμβάνουν υγιή, μακρά και παραγωγική ζωή.
Μεταξύ του 2000 και του 2017, οι νέες μολύνσεις από τον HIV μειώθηκαν κατά 36% και οι θάνατοι που σχετίζονται με τον HIV μειώθηκαν κατά 38%, λόγω της θεραπείας με αντιρετροϊκά φάρμακα. Σημειωτέον ότι το 2005 λάμβαναν θεραπεία 2 εκατ. ασθενείς, 8 εκατ. το 2010, 21,7 εκατ. το 2017, ενώ ο στόχος για το 2020 είναι 30 εκατ. και για το 2030, 33 εκατ. άτομα.
Η UNAIDS, η υπηρεσία του ΟΗΕ για την καταπολέμηση του AIDS, εκπέμπει αισιόδοξα μηνύματα για την τιθάσευση του ιού και τονίζει ότι «το τέλος της επιδημίας του AIDS δεν είναι πλέον απλώς ένα όραμα, μπορεί να γίνει πραγματικότητα έως το 2030».
Η κατάσταση στην Ελλάδα το 2023
Σύμφωνα με τον ΕΟΔΥ, φέτος η χώρα μας υποδέχεται την 1η Δεκεμβρίου έχοντας πραγματοποιήσει ένα εξαιρετικά σημαντικό βήμα αναφορικά με την πρόληψη της HIV λοίμωξης: Με την έκδοση Κοινής Υπουργικής Απόφασης (Υγείας, Οικονομικών, Ψηφιακής Διακυβέρνησης) – ΦΕΚ Β6664/24.11.2023, προ ολίγων ημερών, η Ελλάδα θέσπισε τη διαδικασία προληπτικής διάθεσης αντιρετροϊκών φαρμάκων («προφύλαξη πριν από την έκθεση», «Pre–Exposure Prophylaxis» – PrEP) σε άτομα αρνητικά στον ιό της ανθρώπινης ανοσοανεπάρκειας του ανθρώπου – HIV.
Η PrEP αφορά στη χορήγηση προφυλακτικής αντιρετροϊκής αγωγής σε άτομα με συμπεριφορά υψηλού κινδύνου για μόλυνση με HIV, πριν από πιθανή έκθεση στον HIV. Ο ΠΟΥ και τα Κέντρα Ελέγχου Νοσημάτων των ΗΠΑ και της Ευρώπης (CDC και ECDC) έχουν εκδώσει σχετικές συστάσεις, παροτρύνοντας τις χώρες να εντάξουν τη χορήγηση PrEP στο πλαίσιο της στρατηγικής που ακολουθούν για την καταπολέμηση της επιδημίας HIV, ωστόσο αυτό δεν έχει καταστεί εφικτό από το σύνολο των χωρών.
Όσον αφορά στην επιδημιολογική επιτήρηση του HIV, το 2023 είναι μια χρονιά, κατά τη διάρκεια της οποίας άλλαξε ο τρόπος καταγραφής των νέων διαγνώσεων HIV στη χώρα, καθώς τέθηκε σε λειτουργία το Εθνικό Μητρώο HIV του Υπουργείου Υγείας, στο οποίο μετέπεσαν όλα τα δεδομένα που είχαν καταγραφεί από την αρχή της επιδημίας έως και τις 04/04/2023 στο Αρχείο HIV του ΕΟΔΥ.
Κατά τους πρώτους δέκα μήνες του έτους, οι νέες διαγνώσεις HIV κυμαίνονται σε λίγο υψηλότερα επίπεδα συγκριτικά με τα 4 προηγούμενα έτη (531 που αντιστοιχούν σε 5,1 ανά 100.000 πληθυσμού), ενώ συχνότερος τρόπος μόλυνσης είναι η σεξουαλική επαφή, κυρίως μεταξύ ανδρών (35,2% των νέων διαγνώσεων).
Ωστόσο, στα διαθέσιμα στοιχεία για μεγάλο ποσοστό νέων διαγνώσεων (37,3% των νέων διαγνώσεων) ο τρόπος μετάδοσης είναι ακαθόριστος, κάτι που δυσχεραίνει την εξαγωγή ασφαλών συμπερασμάτων αναφορικά με τον τρόπο μετάδοσης στις νέες διαγνώσεις.
Σύμφωνα με το πρόγραμμα των Ηνωμένων Εθνών για την αντιμετώπιση του HIV/AIDS (UNAIDS), στόχος είναι μέχρι το 2030 να έχει επιτευχθεί το 95-95-95 που ερμηνεύεται ως εξής: το 95% των ατόμων που ζουν με τον HIV να έχουν διαγνωσθεί, το 90% των ατόμων που ζουν με τον HIV να είναι υπό θεραπεία και το 86% των ατόμων που ζουν με τον HIV να έχουν επιτύχει ιική καταστολή.
Στην Ελλάδα, σύμφωνα με τον πρόσφατο καταρράκτη των σταδίων φροντίδας, ο οποίος έχει καταρτιστεί σύμφωνα με τις διαγνώσεις που πραγματοποιήθηκαν έως και το τέλος του 2022, τo 85,1% ατόμων που ζουν με HIV στη χώρα μας έχει διαγνωσθεί και το 69,9% έχει λάβει αντιρετροϊκή αγωγή.
Ειδικά για την ομάδα των ανδρών που έχουν σεξουαλικές επαφές με άνδρες, τα αντίστοιχα ποσοστά εκτιμώνται σε 88,8% και 82%, ενώ για τους χρήστες ενδοφλέβιων εξαρτησιογόνων ουσιών και τα άτομα αλλοδαπής εθνικότητας, τα ποσοστά απέχουν ακόμα περισσότερο από τον στόχο 95-95-95.
Τα ανωτέρω στοιχεία αναδεικνύουν την αναγκαιότητα ενίσχυσης της έγκαιρης διάγνωσης και της άμεσης έναρξης αντιρετροϊκής αγωγής, ειδικά στις ευάλωτες ομάδες πληθυσμού.
Οι 10 ημερομηνίες- σταθμοί στην ιστορία του AIDS
Τον Ιούνιο του 1981, πριν 40 χρόνια, εντοπίστηκαν στις ΗΠΑ τα πρώτα κρούσματα του AIDS, μιας άγνωστης μέχρι τότε ασθένειας. Ακολουθούν οι βασικές ημερομηνίες της επιδημίας του AIDS, από την εμφάνισή του ως τις ελπίδες για την εξάλειψή του.
1981: πρώτος συναγερμός
Στις 5 Ιουνίου 1981 τα αμερικανικά Κέντρα Ελέγχου και Πρόληψης Ασθενειών (CDC) ανακοίνωσαν τον εντοπισμό μιας σπάνιας πνευμονίας σε ομοφυλόφιλους στην Καλιφόρνια.
Αυτά ήταν τα πρώτα κρούσματα του AIDS.Τότε οι επιστήμονες αγνοούσαν εντελώς την ασθένεια αυτή, η οποία δεν είχε ακόμη όνομα.
Οι υγειονομικές αρχές ανέφεραν την εμφάνιση «σπάνιων μολύνσεων» σε χρήστες ενδοφλέβιων ναρκωτικών (στα τέλη του 1981), σε αιμοφιλικούς που έκαναν μεταγγίσεις αίματος (στα μέσα του 1982) και σε Αϊτινούς που ζούσαν στις ΗΠΑ (στα μέσα του 1982).
Ο όρος AIDS (σύνδρομο επίκτητης ανοσολογικής ανεπάρκειας) εμφανίστηκε το 1982.
1983: ανακάλυψη του ιού
Τον Ιανουάριο του 1983 οι ερευνητές Φρανσουάζ Μπαρέ- Σινουσί και Ζαν- Κλοντ Σερμάν, μέλη της ομάδας του Λικ Μοντανιέ στο ινστιτούτο Παστέρ στο Παρίσι, ανακάλυψαν έναν νέο ιό τον οποίο ονόμασαν LAV, ο όποιος «ενδέχεται να συνδέεται με το AIDS».
Στις 23 Απριλίου 1984 ο Αμερικανός ειδικός στους ρετροϊούς Ρόμπερτ Γκάλο ανακοίνωσε ότι βρήκε «την πιθανή» αιτία του AIDS, έναν ρετροϊό που ονόμασε HTLV-III.
Οι δύο ιοί αποδείχθηκε ότι ήταν οι ίδιοι και το 1986 ονομάστηκαν HIV (ιός ανοσοεπάρκειας του ανθρώπου).
1987: πρώτη θεραπεία
Τον Μάρτιο του 1987 η πρώτη αντιρετροϊκή θεραπεία AZT εγκρίθηκε στις ΗΠΑ. Ήταν πολύ ακριβή και με σοβαρές παρενέργειες.
Στις 31 Μαρτίου υπεγράφη συμφωνία μεταξύ της Γαλλίας και των ΗΠΑ για να τερματιστεί η διαμάχη για την πατέντα της ανακάλυψης του HIV.
Το 2008 η Μπαρέ- Σινουσί και ο Μοντανιέ τιμήθηκαν με το Νόμπελ Ιατρικής για την ανακάλυψή τους.
Αρχές της δεκαετίας του 1990: πέφτουν αστέρια
Ο Αμερικανός ηθοποιός Ροκ Χάντσον είναι το πρώτο διάσημο θύμα του AIDS τον Οκτώβριο του 1985. Στις αρχές της δεκαετίας του 1990 πολλά αστέρια πεθαίνουν λόγω της ασθένειας: ο Φρέντι Μέρκιουρι τον Νοέμβριο του 1991 και ο Ρούντολφ Νουρέγιεφ τον Ιανουάριο του 1993.
Το 1994 το AIDS ήταν η πρώτη αιτία θανάτου για τους Αμερικανούς ηλικίας 25 με 44 ετών.
1995-1996: συνδυασμένες θεραπείες
Τα χρόνια αυτά άρχισαν να χρησιμοποιούνται δύο νέου τύπου φάρμακα, αλλάζοντας την πορεία της νόσου: οι αναστολείς πρωτεάσης και οι μη νουκλεοσιδικοί αναστολείς της ανάστροφης μεταγραφάσης.
Αυτή ήταν η αρχή της χρήσης διάφορων αντιρετροϊκών φαρμάκων τα οποία αποδείχθηκαν πολύ αποτελεσματικά στην καταπολέμηση του ιού.
Το 1996 στις ΗΠΑ για πρώτη φορά μειώνεται ο αριθμός των νεκρών από AIDS.
1999: 50 εκατομμύρια
Έκθεση του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας (ΠΟΥ) UNAIDS (η υπηρεσία του ΟΗΕ για το AIDS) που δημοσιεύθηκε τον Νοέμβριο του 1999 εκτίμησε σε 50 εκατομμύρια τους ανθρώπους που είχαν προσβληθεί από τον ιό HIV από την αρχή της πανδημίας, από τους οποίους 16 εκατομμύρια πέθαναν.
Η Αφρική ήταν η ήπειρος που είχε πληγεί περισσότερο, με 12,2 εκατομμύρια οροθετικούς.
2001: γενόσημα
Μετά τη συμφωνία που υπέγραψε το 2000 η UNAIDS με πέντε μεγάλες φαρμακευτικές εταιρείες για τη διανομή φθηνών φαρμάκων στις φτωχές χώρες, στις 13 Νοεμβρίου 2001 ο Παγκόσμιος Οργανισμός Εμπορίου (ΠΟΕ) υπέγραψε συμφωνία με την οποία επετράπη στις αναπτυσσόμενες χώρες να παράγουν γενόσημα.
2012: πρώτη προληπτική θεραπεία
Στις 16 Ιουλίου 2012 εγκρίθηκε στις ΗΠΑ η πρώτη προληπτική θεραπεία με το αντιρετροϊκό κοκτέιλ Truvada. Έκτοτε, αυτού του είδους η θεραπεία αποδεικνύεται αποτελεσματική και έχει επιτρέψει σε άτομα υψηλού κινδύνου να προστατευθούν λαμβάνοντάς το προληπτικά.
2017: το 50% των ασθενών λαμβάνουν θεραπεία
Το 2017 για πρώτη φορά περισσότεροι από τους μισούς φορείς του HIV λαμβάνουν αντιρετροϊκή θεραπεία. Σήμερα το ποσοστό αυτό πλησιάζει τα τρία τέταρτα: 27,5 εκατομμύρια άνθρωποι λαμβάνουν θεραπεία σε σύνολο 37,7 εκατομμυρίων φορέων, σύμφωνα με τη UNAIDS.
2020-2021: οι επιπτώσεις της covid-19
Η πανδημία της covid-19 έθεσε σε κίνδυνο τον στόχο της UNAIDS: «να τερματιστεί το AIDS ως απειλή για τη δημόσια υγεία ως το 2030».
Η επιδημία εγείρει εξάλλου εμπόδια στην πρόσβαση στις υπηρεσίες υγείας, στα διαγνωστικά τεστ και τη θεραπεία, γεγονός που καθυστερεί την εξάλειψη του AIDS, από το οποίο τα τελευταία 40 χρόνια έχουν πεθάνει 36,3 εκατομμύρια άνθρωποι.