- Κατά τη διάνοιξη αύλακα του ΑΟΣΑΚ (Αρδευτικός Οργανισμός Στυμφαλίας Ασωπού Κορινθίας) από το Υπουργείο Γεωργίας το 1952, στις πλαγιές του τρίτου αναβαθμού του οικισμού της Παλαιάς Κορίνθου, αποκαλύφθηκε η συγκεκριμένη βασιλική.
Η θέση της βρίσκεται βόρεια του σημερινού κοιμητηρίου της Αγίας Άννας και στην ειδική θέση «Μπέη». Ανασκάφηκε από τον αρχαιολόγο Ευστάθιο Στίκα το 1961-62.
Ήταν αφιερωμένη στον μάρτυρα Κοδράτο ο οποίος μαρτύρησε επί αυτοκράτορα Δεκίου (249-251) ή Βαλεντινιανού (251-259) όταν στην Κόρινθο, κατά το Μαρτυρολόγιο, ανθύπατος ήταν ο Ιάσων. Μαζί του μαρτύρησαν τέσσερις νεανίες, οι Κρησκέντας, Άνεκτος, Παύλος, Κυπριανός.
Ο πέμπτος της συνοδείας του ο Διονύσιος, ενώ είχε αποφύγει αρχικώς τον θάνατο τελικά κατέληξε αργότερα μετά από βασανιστήρια. Στον τόπο του αποκεφαλισμού τους κτίστηκε τον 6ον αιώνα η βασιλική.
Σε τάφο αυτής βρέθηκε μαρμάρινο περίθυρο με κυμάτια μήκους 1,10μ. με χαραγμένο το όνομα του Κοδράτου, από όπου συνάγεται το συμπέρασμα ότι η βασιλική ήταν αφιερωμένη στον Κορίνθιο Άγιο.
Βρισκόταν βόρεια των κλασικών τειχών της πόλης και πολύ κοντά στη πλευρά της μεγάλης κατάπτωσης που αυλακώνει το βόρειο χείλος του τελευταίου προς την πόλη αναβαθμού.
Είχε πρόσωπο, κατά τον ρωμαϊκό σχεδιασμό, σε δρόμο που οδηγούσε από την πόλη της Κορίνθου στην πεδιάδα και στο λιμάνι του Λεχαίου παράλληλο και στα δυτικά της οδού Λεχαίου (Cardo Maximus).
Συμφώνως προς την πρόταση του αρχαιολόγου D. Romano για το σχέδιο της ρωμαϊκής Κορίνθου, η αψίδα είχε κτισθεί σε επαφή με τον δρόμο.
Η θέση της βασιλικής σε σχέση με τον δρόμο μέσω του οποίου εξασφαλιζόταν η πρόσβαση εγείρει το ερώτημα για το πού ακριβώς βρίσκονταν οι είσοδοι της βασιλικής.
Και ο σημερινός δρόμος που οδηγεί στο αρχαίο λιμάνι στα ανατολικά της βασιλικής ακολουθεί περίπου τα ίχνη του αρχαίου δρόμου μετατοπισμένος ανατολικά κατά λίγα μέτρα.
Η βασιλική είχε κατασκευασθεί σε χώρο του μεγάλου βορείου ρωμαϊκού νεκροταφείου που ανάγεται τουλάχιστον στον 2ο π. Χ. αιώνα, το οποίο ίσως συνδεόταν με το προϋπάρχον βόρειο ελληνικό νεκροταφείο.
Αντίστοιχo παράδειγμα αποτελεί η ανέγερση βασιλικής μεσαίου μεγέθους στις Κρηνίδες Φιλίππων εκτός των τειχών, σε περιοχή αρχαίου νεκροταφείου του οποίου η χρήση συνεχίστηκε και τη χριστιανική εποχή.
Η βασιλική αυτή ήταν η πρώτη που ανεγέρθηκε στους Φιλίππους. Ομοίως, στο επίνειο της αρχαίας Σικυώνας στο σημερινό Κιάτο, σε περιοχή που εκτεινόταν υστερορωμαϊκό κοιμητήριο, ιδρύθηκε τρίκλιτη βασιλική.
Ο ναός προσανατολίστηκε παράλληλα προς τον αντίστοιχο άξονα του πρώιμου ρωμαϊκού μεγάλου μαυσωλείου δυτικά και εκτός αυτού που έφερε επένδυση από πολύτιμα μάρμαρα.
Νότια της βασιλικής σε απόσταση περίπου 80,0μ. υπάρχει πηγή ύδατος μέσα σε σπήλαιο, η ροή του οποίου ακολουθούσε μικρό ρέμα. Η ονομασία της αρχαίας πηγής είναι άγνωστη, ενώ δυτικά αυτής βρίσκεται η γνωστή πηγή της Αφροδίτης, με μεγάλη και συνεχή παροχή η οποία άρδευε την κατάντη εύφορη πεδιάδα που σήμερα φέρει το όνομα «τα Κρητικά».
Πίσω από την έξοδο του νερού παρατηρούνται στο σπηλαιώδη βράχο εκσκαφές και ένα σύστημα τεχνητών αγωγών για την περισυλλογή του, γεγονός που δηλώνει ότι έγιναν επεμβάσεις για τη μεταφορά του νερού στη βασιλική.
Σύμφωνα με την παράδοση που δημιουργήθηκε κατά τους Μεσοβυζαντινούς χρόνους, η πηγή προέκυψε μετά τον αποκεφαλισμό του Αγίου και της συνοδείας του. Το νερό της διέθετε ιαματικές ιδιότητες συνέχισε δε να είναι επισκέψιμη μέχρι και τον 14ο αιώνα.
Ο Νικηφόρος Γρηγοράς προσφέρει μια ακριβή περιγραφή της βασιλικής και μάλιστα γράφει ότι κτίστηκε «προ της πόλης και κοντά στα τείχη».
Επίσης σε τροπάριο της Η΄ Ωδής του Κανόνα, την οποία συνέγραψε ο Ιωσήφ ο Υμνογράφος προς τιμήν των μαρτύρων (10ος αιώνας), υπάρχει η ακόλουθη περικοπή: «…Προτειχίσματα Κόρινθος κέκτηται τῶν ἁγίων τά τίμια λείψανα καί ἰατρεῖον ἄμισθου τόν ναόν ἔνθα πίστει πᾶς ὁ προστρέχων…».
Δηλαδή υπήρχε ναός, μαρτύριο ή βωμός στον χώρο που ετάφησαν οι άγιοι. Τα λείψανά τους προστάτευαν την πόλη.
Δεν είναι γνωστό αν οι αγιασμοί άρχισαν να γίνονται μετά ή παράλληλα με την οικοδόμηση και τη λειτουργία της βασιλικής ή πιο νωρίς, όταν υπήρχε μόνο ο βωμός ή το μαρτύριο.
Πάντως είναι εύλογο να υποθέσουμε ότι ταυτόχρονα με την κατασκευή της βασιλικής θα υπήρξε παρέμβαση και στον χώρο της πηγής πιθανώς με τη διεύρυνση του σπηλαίου και την εξασφάλιση μεγαλυτέρων ποσοτήτων ύδατος με υδρομάστευση, έτσι ώστε να καλύπτονται και οι νέες ανάγκες.
Ο Μάρτυρας και Άγιος Κοδράτος (γενναίας ενστάσεως και φρονήματος φλέγοντος) κατέχει σημαντική θέση στο μαρτυρολόγιο των Κορινθίων Αγίων. Η μνήμη του εορτάζεται στις 10 Μαρτίου. Στο Μηνολόγιον της Εκκλησίας της Ελλάδος διαβάζουμε: «Κατά τους διωγμούς του Δεκίου και Βαλεριάνου (249 – 259 μ.Χ.) οι χριστιανοί της Κορίνθου υπέφεραν πολλά…».
Περιγραφή της βασιλικής
Πρόκειται για μια τρίκλιτη, ελληνιστικού τύπου ξυλόστεγη βασιλική, αναμνηστική και κοιμητηριακή, που κατέληγε στο ανατολικό άκρο σε εξέχουσα ημικυκλική αψίδα. Δεν διέθετε εγκάρσιο κλίτος, ούτε έφερε υπερώα.
Αρχικά, στο δυτικό άκρο της, φαίνεται να μην είχε νάρθηκα και αίθριο, έφερε όμως στη βόρεια και στη νότια πλευρά προσκτίσματα.
Εάν αποδεχθούμε ότι δεν έφερε νάρθηκα, τότε η έλλειψή του δεν πρέπει να αποδοθεί στο ότι η βασιλική ακολουθούσε ανατολικά ή αφρικανικά πρότυπα, αλλά στο ότι αναγέρθηκε σε θέση ρωμαϊκού νεκροταφείου, όπου λόγω των ταφικών μνημείων διατίθεταν περιορισμένη επιφάνεια. Ούτε ακολούθησε τα χαρακτηριστικά των αντιστοίχων της Μ. Ασίας, της Συρίας ή των ελληνικών νήσων των γειτονικών στην ασιατική ακτή, στις οποίες απουσίαζε το αίθριο.
Αργότερα, σε απροσδιόριστο χρόνο μετά από εσωτερικές επεμβάσεις στον ναό δημιουργήθηκε νάρθηκας. Στην Κόρινθο οι χριστιανοί εξακολούθησαν να χρησιμοποιούν τα προχριστιανικά νεκροταφεία χωρίς επιφυλάξεις και αναστολές με αλλαγή των νεκρικών συνηθειών των προηγούμενων εποχών.
Αμέσως μετά το δυτικό άκρο της βασιλικής υπήρχε κατωφέρεια με ύψος που υπερέβαινε τα 4,0 μ., επικλινής προς το ρέμα το οποίο μετέφερε τα όμβρια ύδατα και της γειτονικής πηγής προς τα κατάντη.
Η κάτοψη αυτής είναι ελλιπής λόγω μη ολοκλήρωσης της ανασκαφής. Δεν έχουν αποκαλυφθεί βασικά τμήματα πέριξ της βασιλικής, ειδικά στο δυτικό άκρο, τα οποία θα απαντούσαν σε πολλά ερωτήματα.
Η άποψη ότι δεν έφερε νάρθηκα πρέπει να εξεταστεί ιδιαίτερα καθόσον δημιουργού- σε δυσκολίες στη καλή λειτουργία του ναού.
