27 Μαρτίου: Παγκόσμια Ημέρα Θεάτρου

Η Παγκόσμια Ημέρα Θεάτρου είναι η ετήσια γιορτή της διεθνούς θεατρικής κοινότητας, από το 1961, όταν πρωτοεμφανίσθηκε με πρωτοβουλία του Διεθνούς Ινστιτούτου Θεάτρου.

Εορτάζεται κάθε χρόνο στις 27 Μαρτίου, με θεατρικά δρώμενα και άλλες συναφείς με το θέατρο εκδηλώσεις, που διοργανώνονται από τα εθνικά τμήματα του Διεθνούς Ινστιτούτου Θεάτρου, μιας Μη Κυβερνητικής Οργάνωσης που συνενώνει τους επαγγελματίες του θεάτρου και συνεργάζεται στενά με την UNESCO.

Κάθε χρόνο ένας άνθρωπος του θεάτρου αναλαμβάνει να γράψει το μήνυμα του εορτασμού, το οποίο είθισται να διαβάζεται στα θέατρα πριν από την παράσταση της 27ης Μαρτίου. Το φετινό μήνυμα (2025) υπογράφει ο διεθνούς φήμης έλληνας σκηνοθέτης Θεόδωρος Τερζόπουλος και έχει ως εξής:

Μπορεί το θέατρο να αφουγκραστεί το SOS που εκπέμπει η εποχή μας, σε έναν κόσμο με πτωχοποιημένους πολίτες, έγκλειστους στα κελιά της εικονικής πραγματικότητας, περιχαρακωμένους στην ασφυκτική ιδιώτευσή τους; Σε έναν κόσμο με ρομποτοποιημένες υπάρξεις μέσα σε ένα ολοκληρωτικό σύστημα ελέγχου και καταστολής σε όλο το φάσμα της ζωής;

Ανησυχεί το θέατρο για την οικολογική καταστροφή, την αύξηση της θερμοκρασίας της γης, τις τεράστιες απώλειες της βιοποικιλότητας, τη μόλυνση των ωκεανών, το λιώσιμο των πάγων, την αύξηση των δασικών πυρκαγιών και τα ακραία καιρικά φαινόμενα; Μπορεί το θέατρο να γίνει ένα ενεργό κομμάτι του οικοσυστήματος; Το θέατρο παρακολουθεί το φαινόμενο των ανθρώπινων επιπτώσεων στον πλανήτη εδώ και πολλά χρόνια, αλλά δυσκολεύεται να συνδιαλλαγεί με αυτό το πρόβλημα.

Αγωνιά το θέατρο για την ανθρώπινη κατάσταση όπως αυτή διαμορφώνεται τον 21ο αιώνα, όπου ο πολίτης άγεται και φέρεται από πολιτικά και οικονομικά συμφέροντα, από δίκτυα ενημέρωσης και εταιρείες διαμόρφωσης κοινής γνώμης; Όπου τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, όσο και αν διευκολύνουν, αποτελούν το μεγάλο άλλοθι της επικοινωνίας, γιατί προσφέρουν την απαραίτητη απόσταση ασφαλείας από τον Άλλον; Ένα διάχυτο αίσθημα φόβου απέναντι στον Άλλον, τον διαφορετικό, τον Ξένο, κυριαρχεί στις σκέψεις και τις πράξεις μας.

Μπορεί το θέατρο να λειτουργήσει ως ένα εργαστήρι συνύπαρξης των διαφορετικοτήτων, χωρίς να λάβει υπόψιν του το τραύμα που αιμορραγεί; Το τραύμα αιμορραγεί και μας καλεί να ανακατασκευάσουμε τον Μύθο. Κι όπως λέει ο Χάινερ Μύλλερ, «ο μύθος είναι ένα σώρευμα, μια μηχανή, στην οποία μπορούν να προσαρτώνται συνεχώς καινούργιες κι άλλες μηχανές. Μεταφέρει την ενέργεια ώσπου η αυξανόμενη ταχύτητα να ανατινάξει τον κύκλο του πολιτισμού» και, θα πρόσθετα, τον κύκλο της βαρβαρότητας.

Μπορεί ο προβολέας του θεάτρου να φωτίσει το κοινωνικό τραύμα και να πάψει να φωτίζει παραπλανητικά τον εαυτό του;

Ερωτήματα που δεν επιδέχονται οριστικές απαντήσεις, επειδή το θέατρο υπάρχει και μακροημερεύει χάρη στα αναπάντητα ερωτήματα.

Ερωτήματα που πυροδότησε ο Διόνυσος, περνώντας απ’ τον γενέθλιο τόπο του, τη θυμέλη του αρχαίου θεάτρου, και συνεχίζοντας σιωπηλός το προσφυγικό ταξίδι του σε τοπία πολέμου, σήμερα, την παγκόσμια ημέρα του θεάτρου.

Ας κοιτάξουμε στα μάτια τον Διόνυσο, τον εκστατικό θεό του θεάτρου και του Μύθου, που ενώνει το παρελθόν, το παρόν και το μέλλον, τέκνο δυο γεννήσεων, του Δία και της Σεμέλης, εκφραστή ρευστών ταυτοτήτων, γυναίκα και άνδρα, οργισμένο και πράο, θεό και ζώο, στο μεταίχμιο μεταξύ τρέλας και λογικής, τάξεως και χάους, ακροβάτη στο όριο ζωής και θανάτου. Ο Διόνυσος θέτει το θεμελιώδες οντολογικό ερώτημα «περί τίνος πρόκειται», ερώτημα που ενεργοποιεί τον δημιουργό προς την κατεύθυνση μιας ολοένα βαθύτερης έρευνας της ρίζας του μύθου και των πολλαπλών διαστάσεων του ανθρώπινου αινίγματος.

Χρειαζόμαστε νέους τρόπους αφήγησης που θα αποσκοπούν στην καλλιέργεια της μνήμης και στη διαμόρφωση μιας νέας ηθικής και πολιτικής ευθύνης με στόχο την έξοδο από την πολύμορφη δικτατορία του σημερινού μεσαίωνα.

Βιογραφικό σημείωμα του Θεόδωρου Τερζόπουλου

Ο Θεόδωρος Τερζόπουλος, διεθνώς αναγνωρισμένος σκηνοθέτης, γεννήθηκε το 1945 στον Μακρύγιαλο της Πιερίας στη Βόρεια Ελλάδα. Σπούδασε στη Δραματική Σχολή του Κωστή Μιχαηλίδη στην Αθήνα (1965-67) και ολοκλήρωσε τις σπουδές του στο Berliner Ensemble, στη Γερμανία (1973-76), όπου εργάστηκε και ως βοηθός σκηνοθέτη, μαθητεύοντας στο πλευρό του Χάινερ Μύλλερ, ο οποίος υπήρξε μέντοράς του, αλλά και των Μάνφρεντ Βέκβερτ, Ρουθ Μπέργκχαους και Έκεχαρτ Σαλ. Από το 1981 έως το 1983 διατέλεσε Διευθυντής της Δραματικής Σχολής του Κρατικού Θεάτρου Βορείου Ελλάδος, ενώ από το 1985 και για περίπου 15 χρόνια διετέλεσε Καλλιτεχνικός Διευθυντής των Διεθνών Συναντήσεων Αρχαίου Δράματος στους Δελφούς, προσκαλώντας κορυφαίους δημιουργούς της παγκόσμιας θεατρικής σκηνής. Ιδρυτής και καλλιτεχνικός διευθυντής των Διεθνών Συναντήσεων Αρχαίου Δράματος στη Σικυώνα (2005- 2011) και ιδρυτικό μέλος του Διεθνούς Ινστιτούτου Μεσογειακού Θεάτρου (στο οποίο συμμετέχουν 18 Μεσογειακές χώρες) από το 1990.

Το 1985 ίδρυσε τη θεατρική ομάδα Άττις, με την οποία το 1986 παρουσίασε την πρωτοποριακή παράσταση Βάκχες του Ευριπίδη, αλλάζοντας ριζικά τον τρόπο παρουσίασης της αρχαίας ελληνικής τραγωδίας, εισάγοντας στοιχεία ακραίας σωματικότητας και τελετουργίας.Ο Θεόδωρος Τερζόπουλος δημιουργεί μια θεατρική προσέγγιση, ένα σύστημα, με τεχνικές διονυσιακής έκστασης για να αποκαλύψει το αθέατο και το ανεξιχνίαστο. Η προσέγγισή του δίνει έμφαση στις τραγικές διαστάσεις, δίνοντας φωνή σε ένα θέατρο που γεννιέται εκ βαθέων. Πρόκειται για μια ασυνήθιστη προσέγγιση που, σε πείσμα κάθε ακαδημαϊκής κατηγοριοποίησης, διατηρεί την αυθυπαρξία της. Εφαρμόζει τη μέθοδό του στην αρχαία ελληνική τραγωδία, αλλά και σε ετερογενή ποιητικά κείμενα. Ταξιδεύοντας για πάνω από σαράντα χρόνια σε όλο τον κόσμο, συνεχίζει να αναζητά τα ανθρώπινα οράματα και την ιστορία τους, όντας ένας ανθρωπιστής που εστιάζει στη συνάντηση με τον Άλλον, στον οποίο αναγνωρίζει τον εαυτό του.

Εδώ και 40 χρόνια, ο Θεόδωρος Τερζόπουλος και το Θέατρο Άττις έχουν παρουσιάσει, μόνο στο εξωτερικό, 2300 παραστάσεις σε πολλά αναγνωρισμένα διεθνή φεστιβάλ και θέατρα. Σκηνοθέτησε στην Ελλάδα και το εξωτερικό τραγωδίες των Αισχύλου, Σοφοκλή και Ευριπίδη, όπερες, σύγχρονα έργα κορυφαίων Ευρωπαίων θεατρικών συγγραφέων, όπως Μ. Μπρεχτ, Φ.Γ. Λόρκα, Χ. Μύλλερ, Σ. Μπέκετ, Χ. Ίψεν, Α. Στρίντμπεργκ καθώς και σύγχρονων Ελλήνων συγγραφέων.

Οι δύο πρόσφατες παραγωγές που φέρουν τη σκηνοθετική σφραγίδα του, διακρίνονται ως κορυφαίοι σταθμοί της έρευνας και του έργου του: το Περιμένοντας τον Γκοντό (παραγωγή Emilia Romagna Teatro/ Teatro Nationale, Fondazione Teatro di Napoli Bellini, Ιταλία 2023) έχει εκτιμηθεί ως μια παράσταση πρωτοποριακή και ταυτόχρονα απόλυτα πιστή στον φιλοσοφικό στοχασμό του Μπέκετ, ενώ η Ορέστεια του Αισχύλου (παραγωγή του Εθνικού Θεάτρου της Ελλάδας, 2024), θεωρείται ήδη ιστορική, σημείο αναφοράς για τη σκηνική παρουσίαση αρχαίας τραγωδίας, για την υποδειγματική αποκατάσταση του ρόλου και της λειτουργίας του Χορού καθώς και για τη σύνδεσή της με το παρόν.

Ο Τερζόπουλος έχει επινοήσει και εδραιώσει μια μοναδική μέθοδο υποκριτικής, ένα δικό του σύστημα εργασίας, που αποτελείται από μια σειρά σωματικών και φωνητικών ασκήσεων, οι οποίες αποσκοπούν στην καλλιέργεια των θεμελιωδών αρχών της υποκριτικής τέχνης. Η μέθοδος και η δραματουργική του προσέγγιση στην αρχαία ελληνική τραγωδία διδάσκονται σε περισσότερες από τριάντα Δραματικές Σχολές, Ακαδημίες, Ινστιτούτα και Πανεπιστημιακά Τμήματα Κλασικών Σπουδών σε όλο τον κόσμο. Πραγματοποιεί εργαστήρια και διαλέξεις παγκοσμίως, ενώ είναι Επίτιμος Καθηγητής σε ακαδημίες θεάτρου και πανεπιστήμια. Από το 2013 διοργανώνει σε ετήσια βάση το διεθνές θερινό εργαστήριο της μεθόδου του, με τον τίτλο «Η Μέθοδος του Θεόδωρου Τερζόπουλου – Η επιστροφή του Διόνυσου», για νέους ηθοποιούς και σκηνοθέτες από όλο τον κόσμο.

Η μέθοδος και το έργο του έχουν μελετηθεί ενδελεχώς από έγκριτους μελετητές θεάτρου. Βιβλία για το έργο του έχουν μεταφραστεί και εκδοθεί σε πολλές γλώσσες: ελληνικά, αγγλικά, γερμανικά, κινεζικά, τουρκικά, ρωσικά, πολωνικά, κορεάτικα, μανδαρινικά, ιταλικά, γαλλικά, ουγγρικά, γεωργιανά, ισπανικά και αραβικά. Το βιβλίο της μεθόδου του, με τίτλο «Η Επιστροφή του Διόνυσου», κυκλοφόρησε το 2015 και έκτοτε έχει μεταφραστεί σε 15 γλώσσες. Τιμητικά αφιερώματα στο σύνολο του έργου και της προσφοράς του Θεόδωρου Τερζόπουλου έχουν πραγματοποιηθεί σε χώρες όπως Κίνα, Πολωνία, Ιταλία, Ρωσία, Κολομβία, Γερμανία, Ελλάδα,Αυστρία, Ισπανία, Η.Π.Α. και Κύπρο.

Το 1994, ο Θεόδωρος Τερζόπουλος πρωτοστατεί στη σύσταση της Θεατρικής Ολυμπιάδας στους Δελφούς, προεδρεύοντας της Διεθνούς Επιτροπής που απάρτιζαν – ως συνιδρυτικά μέλη – επιφανείς άνθρωποι του θεάτρου, όπως οι Ταντάσι Σουζούκι, Χάινερ Μύλλερ, Ρόμπερτ Γουίλσον, Νούρια Εσπέρ, Γιούρι Λιουμπίμοφ και Τόνι Χάρισον. Έως και σήμερα διατελεί Πρόεδρος της Διεθνούς Επιτροπής της Θεατρικής Ολυμπιάδας. Το 1995 ως Καλλιτεχνικός Διευθυντής της 1ης Θεατρικής Ολυμπιάδας στους Δελφούς, με τίτλο «Διασχίζοντας τη χιλιετία», προσκάλεσε σημαντικές διεθνείς παραστάσεις και καλλιτέχνες. Οι διοργανώσεις της Θεατρικής Ολυμπιάδας που ακολούθησαν πραγματοποιήθηκαν στη Σιζουόκα, Ιαπωνία (1999), στη Μόσχα, Ρωσία (2001), στην Κωνσταντινούπολη (2006), στη Σεούλ, Νότια Κορέα (2010), στο Πεκίνο, Κίνα (2014), στο Βρότσλαβ, Πολωνία (2016), σε 17 πόλεις της Ινδίας (2018), στην Τόγκα, Ιαπωνία και Αγία Πετρούπολη, Ρωσία (συνδιοργάνωση, 2019) και στη Βουδαπέστη, Ουγγαρία (2023).

Ως διεθνώς αναγνωρισμένος και καταξιωμένος τόσο για το εμπνευσμένο καλλιτεχνικό και συνεχώς εξελισσόμενο εκπαιδευτικό του έργο, όσο και για την προώθηση της διαπολιτισμικότητας, ο Θεόδωρος Τερζόπουλος έχει λάβει πληθώρα βραβείων, ανάμεσα στα οποία: Βραβείο «Λόρκα» (Ισπανία, 1986), Βραβείο Καλύτερης Σκηνοθεσίας «Στανισλάβσκι» (Ρωσία, 1993), Μεγάλο Βραβείο Θεάτρου για το σύνολο του έργου του (Τουρκία, 2006), Βραβείο Σκηνοθεσίας (Φεστιβάλ των Εθνών, Σεούλ, 1994), Πρώτο Βραβείο Ερμηνείας Συνόλου (Πεκίνο, 2011), Διεθνές Βραβείο Θεάτρου «Γιούρι Λιουμπίμοφ» (2020), Απονομή Αστέρα στη Sibiu Walk of Fame (Σιμπίου, Ρουμανία, 2024) και Μεγάλο Βραβείο Θεάτρου της Ελληνικής Ένωσης Κριτικών Θεάτρου και Παραστατικών Τεχνών (Ελλάδα, 2024).