Στα ίχνη της Ωραίας Ελένης: Ένα ταξίδι στα Λουτρά της Κορινθίας

Τα Λουτρά της Ωραίας Ελένης είναι χωριό του Νομού Κορινθίας, 9 χλμ νότια του Ισθμού της Κορίνθου. Μέχρι τη δεκαετία του ’90, η περιοχή ήταν γεμάτη βάλτους ή χωράφια των κατοίκων του Γαλατακίου. Στην κορυφή ενός λόφου φαίνονται τα ερείπια ενός ανεμόμυλου που χρησιμοποιήθηκε από τους Γερμανούς ως πυροβολείο κατά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο.

Μετά το Κιάτο και την Ακράτα αναζητήθηκαν νεές απομονωμένες παραθαλάσσιες περιοχές για δημιουργία εξοχικών. Μία από αυτές ήταν τα Λούτρα Ωραίας Ελένης. Αρχικά η κατοικίσιμη περιοχή ήταν κοντά στην παραλία όπου βρίσκονται τα ιαματικά λούτρα. Στα επόμενα χρόνια εξαπλώθηκε νοτιοανατολικά προς το χωριό Αλμυρή.

Το όνομα πιθανόν προέρχεται από τα ιαματικά λουτρά της περιοχής όπου πιστεύεται ότι έκανε στην αρχαιότητα το μπάνιο της η Ωραία Ελένη.

Προ-ομηρική Ελένη

Η Ελένη, αποκαλούμενη Ωραία Ελένη στη νεοελληνική γλώσσα και ευειδής στην Ιλιάδα του Ομήρου, περίφημη για την ομορφιά της, αποτελεί το πλέον διλημματικό πρόσωπο (αθωότητας ή ενοχής) στην ελληνική μυθολογία. Ήταν κόρη του Δία ή του Τυνδάρεω και της Λήδας και σύζυγος του Μενέλαου, του βασιλέα της Σπάρτης.

Η “αρπαγή” της από τον Πάρη και η μεταφορά της στην Τροία έγινε αφορμή, σύμφωνα με την Ιλιάδα, του μακροβιότερου πολέμου όλης της αρχαιότητας, του δεκαετούς Τρωικού Πολέμου, έχοντας προηγουμένως συνεγείρει όλα τα αρχαία ελληνικά βασίλεια κατά της Τροίας. Η δε παρουσία της στην αρχαία ελληνική γραμματεία κρίνεται πυκνή αλλά και σημαδιακή, όχι μόνο στα ομηρικά έπη, αλλά και στη λυρική και χορική ποίηση, στο αττικό δράμα, στη ρητορική και την ιστοριογραφία.

Τα ίχνη της προ-ομηρικής Ελένης, δεν είναι εύκολα αναγνωρίσιμα, επειδή ακριβώς δεν έχουν διασωθεί γραμματειακά στοιχεία της περιόδου αυτής. Μπορούν όμως ν΄ ανιχνευθούν, κατ΄ ανάγκη, στα ομηρικά έπη, που είναι και τα αρχαιότερα σωζόμενα κείμενα, όπου η περί της Ελένης γενικότερη αντίληψη και στοιχεία αυτής (εμφάνιση, καταγωγή, χαρακτήρας κ.λ.π.) αποτυπώνονται περισσότερο ως υπαινιγμοί, θεωρούμενα πολύ γνωστά στους ακροατές των Επών, καθώς επίσης από αρχαιολογικά ευρήματα (ναοί, ιερά, αναθήματα κ.λ.π.), ή και από σωζόμενα αρχαία έργα τέχνης (ανάγλυφες παραστάσεις, αγγειογραφίες κ.λ.π.).

Ο Όμηρος την ονομάζει κόρη του Δία από την επαφή του με τη Λήδα, την οποία επεσκέφθη μεταμορφωμένος σε λευκό κύκνο, φερόμενη έτσι κατά τον αυτό μύθο αδελφή εξ αίματος των Διοσκούρων Κάστορα και Πολυδεύκη. Παράλληλα όμως ο Όμηρος τη θεωρεί κόρη του μυθικού ήρωα του Άργους Τυνδάρεω και της Λήδας και συνεπώς αδελφή της Κλυταιμνήστρας, της Τιμάνδρας, καθώς και του Κάστορα και Πολυδεύκη, οι αποκαλούμενοι στον μύθο αυτόν “Τυνδαρίδες”, προσδίδοντάς έτσι ηρωική καταγωγή από Σπάρτη και το ευρύτερο Άργος. Σημειώνεται ότι ο από Τυνδάρεω μύθος γέννησης της Ελένης φέρεται να είναι πολύ αρχαιότερος από εκείνον τον από Διός γέννησης.

Πως όμως γεννήθηκε η Ωραία Ελένη;

Η μυθοπλασία λέει ότι η κύρια επουράνια δύναμη, ο Δίας, προκειμένου να κατακτήσει την όμορφη Λήδα μεταμορφώνεται σε λευκό κύκνο σκηνοθετώντας καταδίωξή του από αετό που είχε μεταμορφωθεί η θεά Αφροδίτη, (ανθρωπόμορφη έννοια της ωραιότητας). Αντικρίζοντας η Λήδα τον καταδιωκόμενο λευκό κύκνο τον πήρε αμέσως στην αγκαλιά της. Από τη συνεύρεση αυτή η Λήδα γέννησε δύο αυγά όπου μετά εννέα μήνες εκκόλαψης από το ένα γεννήθηκαν οι λαμπροί Διόσκουροι και από το άλλο η πανέμορφη Ελένη, οι οποίοι και θα καταστούν φωτοβόλες θεότητες. Κατά δε την αφήγηση του Απολλόδωρου στη διάρκεια της εν λόγω συνεύρεσης της Λήδας με τον ουράνιο κύκνο αυτή είχε μεταμορφωθεί σε χήνα.

Άλλοι μύθοι γέννησης

Κατά τον Ησίοδο, η Ελένη ήταν κόρη του Ωκεανού και της Θέτιδας, προσδίδοντας έτσι μορφή θαλάσσιας θεότητας.
Κατά τον Πτολεμαίο τον Χέννο, η Ελένη ήταν κόρη του Δία και της Αφροδίτης, ή του Ηλίου και της Λήδας.

Κατά τα “Κύπρια Έπη”, του Στασίνου, που φέρονται μεταγενέστερα της Ιλιάδας, η Ελένη φέρεται κόρη της Νέμεσης και του Δία. Στον εν λόγω μύθο η Νέμεση διαφεύγοντας από στεριές και θάλασσες την καταδίωξη του ουράνιου θεού, που για να τον αποφύγει μεταμορφωνόταν συνεχώς λαμβάνοντας διαδοχικά μορφή θαλάσσιων τεράτων και χερσαίων ζώων, θυμίζοντας τις μεταμορφώσεις της Θέτιδας στην καταδίωξη του Πηλέα, τελικά υπέκυψε όπου και γέννησε μια πανέμορφη κόρη την Ελένη, την οποία ανέλαβε να αναθρέψει στη συνέχεια η Λήδα. Στον μύθο αυτόν είναι έκδηλη η επίδραση των ασιατικών παραδόσεων. Σημειώνεται ότι στη Μικρά Ασία στους αρχαιότατους χρόνους η Νέμεσις των Ελλήνων συγχέονταν με την Αδράστεια, το όνομα της οποίας φέρεται ως κακή μετάφραση της Αστάρτης. (Στον μύθο του Τρωικού πολέμου η Ελένη θα ήταν δηλαδή κόρη της Νέμεσης – Αδράστειας, δηλαδή κόρη της ασιατικής Αφροδίτης με την οποία και συνδέεται με πολλές αναλογίες)

Ελένη: Δευτερεύουσα θεότητα

Σύμφωνα με τα διάφορα αρχαιολογικά ευρήματα αλλά και τις γραμματειακές πηγές που έχουν διασωθεί αποκαλύπτεται περίτρανα ότι η Ωραία Ελένη απολάμβανε θεϊκές τιμές τόσο στην αρχαία Σπάρτη, όπου υπήρχαν δύο ναοί αφιερωμένοι α΄ αυτήν, το Μενελάειον στις Θεράπνες και άλλος ένας παρά τον οικισμό Πλατανίτσα, καθώς επίσης στο Άργος, την Αρκαδία, την Κόρινθο, τη Βοιωτία, την Αττική (Αθήνα) που τιμόταν μαζί με τους Διόσκουρους στην εορτή των Ανακείων στο Ανάκειο ιερό, τη Θεσσαλία, τη Ρόδο, καθώς ακόμα στην Ιταλία και την αρχαία Αίγυπτο. Σύμφωνα με τις αντιλήψεις των αρχαίων Ελλήνων, εφόσον η Ελένη λατρευόταν σε οικείους ναούς και απεικονιζόταν σε λατρευτικά αγάλματα και ξόανα, όπως ομολογούν και αρχαίοι συγγραφείς, όπως ο Ισοκράτης και ο Ηρόδοτος η από Διός Ελένη ήταν δευτερεύουσα θεά της ελληνικής μυθολογίας. Τα περί χαρακτήρος και προστασίας της θεότητας αυτής συνάγονται από τα παρακάτω στοιχεία:
Όπως μνημονεύει ο Ησύχιος μια από τις εορτές των Λακώνων ήταν τα λεγόμενα “Ελένια” (Ἑλένια) ή “Ελένεια” που προφανώς πρόκειται για εορτή της Ελένης.

Το 18ο ειδύλλιο του Θεοκρίτου, το “Ελένης επιθαλάμιο”, που αναφέρεται στους γάμους Μενέλαου – Ελένης κάνει μνεία μιας φυσιολατρικής τελετής κατά την οποία οι νεάνιδες της Σπάρτης στεφανωμένες με υακίνθους επιβαίνοντας σε ελαφόμορφες άμαξες, τις καλούμενες “κάνναθρα”, προσέρχονταν στο ιερό της Ελένης και στόλιζαν τον εκεί ιερό πλάτανο με άνθη λωτού, κάνοντας παράλληλα σπονδές με λάδι στη ρίζα του δένδρου και γράφοντας στο φλοιό του τη φράση “να με τιμάς γιατί είμαι φυτό της Ελένης”. Τελετή σαφώς μυητικού χαρακτήρα για το “πέρασμα” των παρθένων στην ώριμη ηλικία, δηλαδή από την προστασία της Αρτέμιδας στη δικαιοδοσία της Ελένης.

Με την ονομασία Ελενηφόρια καλούνταν εορτές προς τιμή της Ελένης που τελούνταν στον ναό της Βραυρωνίας Αρτέμιδος. Για τις εορτές αυτές οι πληροφορίες είναι ελάχιστες και συγκεχυμένες. Παρά ταύτα διαφαίνεται κάποια λατρευτική σχέση της Ελένης με τη θεά Άρτεμη, δίδυμη αδελφή του θεού του φωτός Απόλλωνα, επίσης κόρη του Δία, θεότητα της γονιμότητας της φύσης.

Υπενθυμίζεται ότι στην αρχαία Σπάρτη υπήρχε ο ναός – ιερό της Ορθίας ή Ορθωσίας Αρτέμιδος όπου τελούνταν κατ΄ έτος μεγάλες εορτές και που εξελίχθηκε σε κέντρο διαπαιδαγώγησης των Σπαρτιατών εφήβων, ενώ παρά τον οίκο των Διοσκούρων υπήρχε ο ναός των Λευκιππίδων και παρά του τελευταίου το ιερό του Οδυσσέα.

Ειδικότερα στη Ρόδο, που είχε αποικιστεί κατά τη μυκηναϊκή εποχή από Λέλεγες εκ του Άργους, η Ωραία Ελένη λατρευόταν ως δενδρική θεά υπό το όνομα “Ελένη Δενδρίτης”, διατηρώντας ίδιο ιερό άλσος. Τα δε κλαδιά των ιερών αυτής δένδρων στολίζονταν με πολλά αφιερώματα (κυρίως ομοιώματα της θεάς) που μένοντας αιωρούμενα προκαλούσαν διάφορες τοπικές μυθοπλασίες περί της τραγικής κατάληξης της Ελένης, όπως ο σχετικός μύθος που αναφέρεται στη μυθική βασίλισσα της νήσου Πολυξώ.

Σύμφωνα με μύθους, ο Πάρις αναγκάστηκε να επιλέξει την ωραιότερη θεά ανάμεσα στην Ήρα, την Αθηνά και την Αφροδίτη, καθεμία εκ των οποίων του υποσχέθηκε κάποια ανταμοιβή για την επιλογή του (“κρίση του Πάριδος”). Η Αφροδίτη υποσχέθηκε στον Πάρι την ωραιότερη γυναίκα του κόσμου. Όταν εκείνος της προσέφερε το μήλο της Έριδος, κανόνισε να νιώσουν δυνατό αμοιβαίο έρωτα (σύμφωνα με τα Κύπρια έπη του Ηροδότου[50]) κι έτσι ο Πάρις την πήρε με τη θέλησή της στην Τροία.

Η ιστορία των Ιαματικών Πηγών

Η ιστορία των Ιαματικών Πηγών της Ωραίας Ελένης είναι μεγάλη και κρατάει αρκετά χρόνια. Η θεραπευτική δράση των νερών της ήταν γνωστή στους κατοίκους της περιοχής και δεν είναι τυχαίο η πηγή είναι σημείο συνάντησης πολλών γυναικών (κυρίως), διαφόρων ηλικιών που απολαμβάνουν το μπάνιο τους, καθισμένες κάτω από ένα βράχο. Αυτό συμβαίνει γιατί στο συγκεκριμένο σημείο απολαμβάνουν ένα από τα ωραιότερα αλλά και ισχυρότερα φυσικά υδρομασάζ. Μια εμπειρία ανεπανάληπτη.

Μάλιστα υπάρχουν μελέτες που δείχνουν ότι οι θεραπευτικές ιδιότητες της πηγής είναι ευεργετικές τόσο για γυναικολογικές παθήσεις όσο και για την σφριγηλότητα και ευεξία της γυναικείας επιδερμίδας.
Το νερό της ιαματικής πηγής των Λουτρών Ωραίας Ελένης αναβλύζει σε τρία σημεία στην βάση ενός βράχου, δίπλα στην θάλασσα.
Ο φυσικός πόρος «νερό Λουτρών Ωραίας Ελένης», έχει θερμοκρασία 20,1 βαθμούς C, η παροχή νερού των πηγών είναι 100 κυβικά ανά ώρα και ο φυσικός πόρος χαρακτηρίζεται και ταυτοποιείται ως υπερτονικό, χλωριονατριούχο, ασβεστούχο, οξυανθρακικό, στροντιούχο, βρωμιούχο, βοριούχο, αλκαλικό, υπόθερμο ιαματικό νερό.

Tο νερό των πηγών της Ωραίας Ελένης μπορεί να χρησιμοποιείται για λουτροθεραπεία και ενδείκνυται για νοσήματα μυοσκελετικού και νευρικού συστήματος, για νοσήματα περιφερικού αγγειακού συστήματος, καθώς και για δερματικές και γυναικολογικές παθήσεις. Ταυτόχρονα το νερό των ιαματικών πηγών αντενδείκνυται για μεταδοτικά νοσήματα, συστηματικά και κακοήθη νοσήματα, αλλά και για ηπατική και νεφρική ανεπάρκεια.
Αν και όλα αυτά ήταν γνωστά, μόλις το 2016 η τότε κυβέρνηση αναγνώρισε την πηγή ως «Ιαματική» (ΦΕΚ 1861Β/24-6-2016), με το αίτημα της παραχώρησης να εκκρεμεί τα τελευταία χρόνια παρ’ ότι το δημοτικό συμβούλιο ομόφωνα έχει αποφανθεί από το Νοέμβριο του 2017.

Τι απέγινε η ωραία Ελένη;

Την τραγικότητα του ρόλου της γυναίκας που «έστειλε» χιλιάδες άνδρες να πολεμήσουν στον δεκαετή πόλεμο της Τροίας όλοι τον γνωρίζουμε. Η ωραία Ελένη μισήθηκε, υμνήθηκε κατηγορήθηκε και ενέπνευσε. Όμως τι απέγινε η ωραία Ελένη; Ποιο ήταν το τέλος της; Ας πάμε να ξετυλίξουμε το κουβάρι του μύθου.

Μετά την φυγή της από την Σπάρτη, μετά τα χρόνια του Τρωικού πολέμου, επανερχόμενη στην Σπάρτη, μετά τον θάνατο του Μενέλαου, η Ελένη βρέθηκε ανάμεσα σε δύο προγόνους που την απεχθάνονταν: τον Νικόστρατο και τον Μεγαπένθη. Τότε πήρε την απόφαση να ξαναφύγει, αυτή την φορά μόνη, -κατά μία άλλη εκδοχή εξορίστηκε από τους γιους του Μενέλαου-, για να βρεθεί με μια παιδική της φίλη.

Ταξίδεψε μέχρι την Ρόδο και μετέβη στην αργολική αποικία της Ρόδου, όπου βασίλευε η Πολυξώ, χήρα τότε από τις πολλές του Τρωικού πολέμου. Η Ελένη αναζητούσε επιτέλους καταφύγιο κοντά σε μια γυναίκα στις παιδικές της αναμνήσεις. Η Πολυξώ όμως ήθελε να εκδικηθεί για τον άντρα της τον Τληπόλεμο. (Παυσανίας – 3.19.9-11). Όπως πολλές άλλες γυναίκες επέρριπτε στην Ελένη την ευθύνη για τον χαμό του. Αλλά υποδέχθηκε την Ελένη ευγενικά. Για πρώτη φορά δεν παρενοχλούσαν την Ελένη άντρες.

Μια μέρα ονειροπολούσε ξαπλωμένη στην μπανιέρα, όταν εισέβαλαν μερικές θεραπαινίδες της Πολυξούς μεταμφιεσμένες σε Ερινύες. Την έσυραν έξω γυμνή ενώ έσταζε ακόμη νερά και την κρέμασαν σε ένα δέντρο, σε ένα πλάτανο, δέντρο αγαπημένο της θεάς Αφροδίτης αλλά και της Εκάτης.

Αργότερα οι Ρόδιοι αφιέρωσαν ναό δίπλα στον πλάτανο που την είχαν βρει κρεμασμένη και λατρεύτηκε σαν Ελένη Δεντρίτις.
Η Ελένη των δέντρων, η δενδρίτις τιμήθηκε με πλήθος γονιμικά αφιερώματα. Η δεντρολατρεία φαίνεται πως είναι θέμα πολλών μυκηναϊκών έργων τέχνης. Έτσι συναντάμε στον μύθο την Αριάδνη, θεά της Κρήτης να απαγχονίζεται μόνη της όπως έκανε και η Ηριγόνη της Αττικής, ενώ η Άρτεμις η απαγχονισμένη, είχε ιερό στην Κονδυλαία της Αρκαδίας.

Ο Απολλόδωρος παραδίδει ότι η Ελένη μεταφέρθηκε στα Ηλύσια πεδία, όπου έζησε με τον Μενέλαο. Ο Ευριπίδης (Ορ. 1629 κ.ε.) την είχε ανεβάσει στους ουρανούς με παρέμβαση του Απόλλωνα, που με προσταγή του Δία, σώζει την Ελένη από τα σπαθιά των δύο φίλων, Ορέστη και Πυλάδη, την υψώνει στους αιθέρες, όπου η Ελένη θα ζήσει αθάνατη δίπλα στα αδέλφια της τους Διόσκουρους, παραστέκοντάς τους στο έργο τους για την προστασία των ταξιδιωτών της θάλασσας.
Άλλοτε πάλι λέγεται ότι η Ιφιγένεια τη θυσίασε στην Ταυρίδα ή ότι η Θέτιδα τη σκότωσε στο ταξίδι της επιστροφής για να εκδικηθεί τον θάνατο του Αχιλλέα. Σύμφωνα με άλλη παράδοση η Ελένη παντρεύτηκε τον Αχιλλέα και έζησαν μαζί στο νησάκι Λευκή. Έκαναν μάλιστα και ένα γιο, τον Ευφορίωνα.

Η Ελένη έζησε περιτριγυρισμένη από τον έρωτα μερικών αντρών, από το μίσος πολύ περισσοτέρων και εκείνο όλων των γυναικών. Έτσι η Ελένη επέδειξε την ίδια άσεμνη θρασύτητα των θεαινών, όταν εμφανίστηκε μια νύχτα στον Όμηρο και του έδωσε την εντολή να γράψει ένα έπος για τους πολεμιστές του Τρωικού πολέμου, θέλοντας να παρουσιάσει τον θάνατό τους πιο ζηλευτό από των άλλων, και κατά κάποιο τρόπο χάρη στην τέχνη του Ομήρου, αλλά ιδιαίτερα εξαιτίας της, εκείνο το έπος είναι τόσο θελκτικό και διάσημο ανάμεσα σε όλα.

Αντί να κλάψει τις ενοχές της, παρήγγειλε, σαν βασίλισσα, την Ιλιάδα στον Όμηρο, για να την υμνήσει. Η λογοτεχνία υπάκουσε στο κέλευσμά της απορροφώντας την αφροδίσια μαγεία της. Ο Στησίχορος -που μας διηγείται την ιστορία του ο Πλάτωνας στον Φαίδρο- την κατηγόρησε ως «δίγαμη και τρίγαμη, αυτή που εγκαταλείπει τους άντρες». Χρειάστηκε να τυφλωθεί και να αναιρέσει τα λόγια και τις κατηγορίες του για την Ελένη και να επανέλθει απολογητικά λέγοντας: «Δεν είναι αληθινός τούτος ο λόγος· δεν μπήκες στα υπερήφανα καράβια κι ούτε έφτασες στης Τροίας το κάστρο».

Η ένταση ανάμεσα στο είδωλο και το σώμα της Ελένης, σαν είδωλο και μια ομορφιά που εκκολάφτηκε από το αυγό της Ανάγκης, ήταν πολύ δυνατή. Για πολλά χρόνια οι Έλληνες δεν κατάφεραν να την αντέξουν. Στον Όμηρο το σώμα και το είδωλο συνυπάρχουν σιωπηλά. Μετά το Όμηρο, ο κόμπος που τα σφίγγει σε ένα και μόνο πλάσμα χαλαρώνει όλο και περισσότερο, μέχρι που διαχωρίζονται. Από την μια πάντα θα υπάρχει η ένοχη γυναίκα με τους πολλούς άντρες, επανειλημμένα πουλημένη για την ομορφιά της, όπως μια οποιαδήποτε εταίρα. Από την άλλη θα εμφανίζεται η Ελένη, θύμα της ουράνιας μοχθηρίας.

Με έναν εσωτερικό κόσμο αμφισβητήσιμο και με πρόθεση να επιδεικνύεται και να εξαπατά, η ωραία Ελένη για αιώνες υπέμεινε προσβολές και βλαστήμιες. Αλλά ήταν πάντα η μοναδική γυναίκα στην οποία ο Δίας, επέτρεψε να τον αποκαλεί πατέρα.

• Η παραπάνω έρευνα έγινε από την Γιώβη Βασιλική. Πληροφορίες όπως και αποσπάσματα συλλέχθηκαν από: Ρ.Καλλάσο» Οι γάμοι του Κάδμου και της Αρμονίας». Ρ.Γκρέιβς «Οι Ελληνικοί Μύθοι» και «Μορφές και Θέματα της Αρχαίας Ελληνικής Μυθολογίας» της Δήμητρας Μήττα.