Το αγαπημένο μου αυτό βιβλίο έχει τον τίτλο «Μεσαιωνική Ισλαμική Πολιτική Σκέψη και Σύγχρονη Ηγεσία», εκδόσεις Παπαζήση.
Το βιβλίο του Βασίλειου Σύρου, μαζί με άλλα, που χάριν οικονομίας, δεν αναφέρω, ήταν οδηγός για τις περιηγήσεις μου στην Μέση Ανατολή. Το να καταλάβεις τους Άραβες, από τους πιο απλούς μέχρι τους διανοουμένους, δεν είναι εύκολη υπόθεση, διότι ο ψυχισμός τους φέρει την αναπαλλοτρίωτη παράδοση των γραφών τους, σε αυτήν την τόσο μεγάλη έκταση γης και εν πολλοίς ερημική, τόσο ιερή και βασανισμένη, που ειδικά, λόγω της δεύτερης βιομηχανικής επανάστασης, απέκτησε μια αμύθητη αξία, χάριν των απεριόριστων και πάμφθηνων κοιτασμάτων υδρογονανθράκων αλλά και της ίδρυσης, μετά χιλιάδες χρόνια, του κράτους του Ισραήλ.
Θα είμαι όσο το δυνατόν σύντομος, περικόπτοντας πολλές από τις σκέψεις μου που περιέχονται σε ένα μεγάλο χειρόγραφο μου, Η Ανατομία των Αράβων της Μέσης Ανατολής.
Από τα πρώιμα έργα της Αραβικής λογοτεχνίας ήταν η φανταστική αλληλογραφία Αριστοτέλους και Μεγάλου Αλεξάνδρου. Ένας διάλογος σοφίας και ισχύος, πως η ισχύς κατευθύνεται από την σοφία για να επιτευχθεί η νίκη και να ακολουθήσει η χρηστή διοίκηση. Δυστυχώς ο Μεγαλέξανδρος δεν έζησε να μας δείξει την διοίκηση του στα κατακτημένα εδάφη της Ασίας. Πιθανότατα το μεταφραστικό αυτό έργο είναι του Salim Abu al Ala, γραμματέα του Χαλίφη της Δαμασκού Umayyad Hisham, της δυναστείας των Ομεϋαδών.
Ο Πατριάρχης της συμβουλευτικής ισλαμικής παράδοσης, Ibn al Muqaffa, ήταν μια πολύ σημαντική λογιότατη προσωπικότητα, γραμματέας τόσο των Ομεϋαδών όσο και των Αββασιδών, στην κρίσιμη καμπή του όγδοου αιώνα μ.Χ., όπου η πτώση των Ομεϋαδών και η άνοδος των Αββασιδών, σημαίνει την μετακίνηση της πρωτεύουσας του Χαλιφάτου, από την Δαμασκό, στην καρδιά της Μέσης Ανατολής, την Βαγδάτη, όπου θα ακμάσει, θα μεσουρανήσει και θα απογειωθεί ο Αραβικός Ισλαμικός Πολιτισμός με έντονα Περσικά στοιχεία. Δεν μπορώ να γίνω αναλυτικότερος επί του θέματος σε αυτό το άρθρο.
Με την μάχη του Ζαμπ, 750 μ.Χ., οι Αββασίδες κυριαρχούν στους Ομεϋάδες και ο Ibn al Muqaffa αναλαμβάνει γραμματέας του Χαλίφη στην Βαγδάτη. Με το βιβλίο του Kitab al Adab al kabir, Το Μεγάλο Βιβλίο των Κανόνων Συμπεριφοράς, εξηγείται πλήρως στην ανάλυση του, μεταξύ της δυνάμεως έναντι της δημοτικότητας, δια την χρηστή διοίκηση.
Το έργο του είναι ένα αριστούργημα της αραβικής διοικητικής σκέψης. Οι Άραβες, μέσα σε 100 μόλις χρόνια, έχουν επεκταθεί πλήρως, καταλαμβάνοντας την μια πόλη μετά την άλλη, Ιεροσόλυμα, Αλεξάνδρεια, Δαμασκό και την μια περιοχή μετά την άλλη, τα όρια του Χαλιφάτου είναι πλέον ασύλληπτα, από την Ινδία και την Κεντρική Ασία μέχρι και την Ισπανία! Οι Άραβες μετά την ραγδαία και τόσο επιτυχή, γιγαντιαία επέκταση τους, οφείλουν να διοικηθούν και κυρίως να διοικήσουν ατέλειωτες εκτάσεις και πολύμορφους και τόσο διαφορετικούς λαούς και ξεχωριστές φυλές από το χρώμα μέχρι την θρησκεία.
Είναι ένα έργο διοίκησης δυσθεώρητο και δυσεπίλυτο, το οποίο τελικά επιλύεται, χάριν της δυνατής αναλυτικής σκέψεως των Αράβων ουλεμάδων, δηλαδή των Αράβων Λογίων!
Ο Ibn al Muqaffa υποστηρίζει ότι η δύναμη είναι για την επέκταση και η δημοτικότητα, ο καταλύτης για την χρηστή διοίκηση και την επίτευξη του τελικού σκοπού που είναι η κοινωνική αρμονία. Μολονότι και τα δύο είναι ισχυρώς αλληλένδετα, αλλιώς είναι η σημασία του καθενός από την επέκταση στην διαχείριση των κατακτημένων.
Είναι ξεκάθαρο. Η επέκταση καθίσταται εφικτή με το σπαθί, τον στρατό, τους πολεμιστές αρχηγούς, ενώ η διοίκηση γίνεται με την πένα και τους λογίους, τους Άραβες Ουλεμάδες!!!
Έτσι διοικήθηκε το Χαλιφάτο και τοιουτοτρόπως θα διοικηθεί και πάλι η Συρία μετά τον Άσαντ. Ας μην κάνουμε όνειρα για μια Δημοκρατική Συρία.
Δύο ακόμη αναφορές ανάμεσα στο πλήθος των σοφότατων λογίων Αράβων.
Ο σοφότατος Ibn Miskawayh έζησε από το 932 μ.Χ. έως το 1030 μ.Χ. την πτώση της δυναστείας των Αββασιδών και την άνοδο αλλά και το απόγειο των Μπουγιδών. Γραμματέας και ο ίδιος, βιβλιοθηκάριος, και πολυγραφότατος συγγραφέας φιλοσοφικών και ιστορικών πραγματειών. Τι μας διδάσκει εν ολίγοις. Η Ιστορία επαναλαμβάνεται. Πεπρωμένο φυγείν αδύνατον. Κισμέτ. Μπορεί στα μάτια των δυτικών να φαίνεται και να ακούγεται απίστευτα αφελές, όμως αυτός είναι ο σιδηρούς κανών της ιστορίας των Αράβων και του Ισλαμικού Πολιτισμού. Επέκταση, άνοδος, απόγειο, παρακμή, πτώση, ανεξάρτητα των όποιων ιστορικών συνθηκών και ιδιαιτεροτήτων, με επαναλαμβανόμενα επεισόδια διχόνοιας, φατριών, πολέμου και εν τέλει ειρήνης και πολιτισμικής ακμής που είναι καταδικασμένη να παρακμάσει για να την διαδεχθεί ένα νέο πολεμικό ξεκίνημα.
Η σύγχρονη Συρία στην πλήρη εξήγηση της από τας δέλτους των Αραβικών Ισλαμικών Κειμένων από τα βάθη της Ιστορίας!
Μπορείτε να το καταλάβετε προδήλως στο μέγα βιβλίο του Ibn Miskawayh, το Tajarib al umam, που σημαίνει, Οι Εμπειρίες των Εθνών.
Παραλείπω πολλά και πολλούς αλλά δεν μπορώ να μην αναφερθώ στον Ibn al Tiqtaqa, που λίγα χρόνια πριν αφήσει τον μάταιο τούτο κόσμο, το 1302 μ.Χ., μας έδωσε από την Μοσούλη του Ιράκ, το περίφημο έργο του, al Fakhri. Μια πλήρης πραγματεία για την καλή ηγεσία και την πολιτική οργάνωση που οφείλει να ακολουθήσει ο Χαλίφης, αν και το έργο του γράφτηκε αφιερωμένο στον τοπικό δυνάστη και έλαβε το έργο του, το όνομα του.
Ο Ibn al Tiqtaqa αναλύει τόσο έξοχα το πρόβλημα της ασύμμετρης πληροφόρησης αλλά και γνώσης του Χαλίφη έναντι των υπουργών του που επιτήδεια οι τελευταίοι κρατούν τον Χαλίφη μακριά από την μελέτη και την γνώση για να περιορίσουν άτυπα τον ρόλο και την εξουσία του.
Συνεχίζοντας ο Ibn al Tiqtaqa εξάρει τα καθήκοντα του Χαλίφη που είναι η υπεράσπιση του Δικαίου, η περιφρούρηση της Ιδιοκτησίας, η πλήρης γνώση των θεμάτων του Χαλιφάτου, η αυστηρή αποφυγή της Τρυφηλότητας, των Ηδονών, του Πλούτου, η απομάκρυνση από την αυλή του των Αδαών προσώπων και συνεχίζει ένας κατάλογος αρχών που όταν παραβιάζονται οι δυναστείες πέφτουν όπως ακριβώς η δυναστεία Άσαντ.
Οι Άραβες δεν είναι Τούρκοι και τα αισθήματα τους για τους Τούρκους, παρά την όποια συγκυρία, δεν μπορεί να είναι ποτέ φιλικά και δεν θα πάψουν ποτέ να τους βλέπουν για κατακτητές τους, όπως ήταν για πεντακόσια χρόνια, ενώ μόλις εκατό χρόνια πριν, οι Άραβες πήραν την Δαμασκό πίσω από τους Τούρκους, με την μεγαλειώδη πορεία του Λώρενς της Αραβίας. Δεν ήταν οι Άγγλοι αλλά ούτε και ο Λώρενς, παρά μόνον ότι οι Άραβες ανακατέλαβαν την Δαμασκό, με την μεγαλοφυή στρατηγική του Λώρενς, που τους ένωσε εναντίον των κατακτητών τους Τούρκων. Αυτό είναι τόσο προφανές ακόμη και σήμερα, αν συζητήσεις και με τον πιο απλό καθημερινό Άραβα, πολλώ δε μάλλον με τους ηγέτες των φατριών τους. Ακόμη και στην Αντιόχεια και στην Αλεξανδρέττα, εβδομηνταπέντε χρόνια μετά την κατάληψη τους από τους Τούρκους, οι Άραβες θεωρούν τους Τούρκους πάντα κατακτητές και στο Αφρίν και σε όλη την βόρεια περιοχή της Συρίας που οι Τούρκοι την έχουν καταστήσει προκεχωρημένη δική τους ζώνη ασφαλείας.
Οι Τούρκοι, σήμερα στην Συρία, δεν κέρδισαν απολύτως τίποτα και δεν είναι καθόλου τυχαίο ότι την Δαμασκό την πήρε ο Αμπού Μοχάμεντ αλ Τζολάνι μόνος του, με την οργάνωση του, Χαγιάτ Ταχρίρ αλ Σαμ. Έχει στα χέρια του όλον τον στρατιωτικό εξοπλισμό του Άσαντ, τους πολεμιστές του και τον λαό. Έχει το σπαθί αλλά δεν έχει την πένα. Αυτό που τον ανησυχεί είναι πως θα διοικήσει, πως θα μιλήσει και τι θα θελήσει η εξόριστη αντιπολίτευση, οι ουλεμάδες, και πως θα αντιμετωπίσει τις φατρίες, αυτές που είναι πιο ελεγχόμενες από την Τουρκία, τους Κούρδους στα ανατολικά, το απίστευτο μωσαϊκό μειονοτήτων, αλαουίτες, δρούζοι και χριστιανοί, λογιών-λογιών και αυτοί ακόμη.
Ο Αμπού Μοχάμεντ αλ Τζολάνι, προέρχεται από τα υψώματα του Γκολάν. Εξ ου και το όνομα του Τζολάνι. Σημαίνει από το Γκολάν, αλ Τζολάν στα Αραβικά, τα υψώματα του οποίου χάθηκαν από την Συρία, στην αστραπιαία αντεπίθεση του Ισραήλ το 1967, που μέσα σε έξι μέρες, σάρωσε όλες τις Αραβικές δυνάμεις που τόλμησαν να εισβάλλουν στα εδάφη του και το Ισραήλ νίκησε τους πάντες και κέρδισε εδάφη άλλα τόσα! Από εκεί εκδιώχθηκε ο παππούς του Άχμεντ αλ Σάρα, που είναι το πραγματικό όνομα του Αμπού Μοχάμεντ αλ Τζολάνι.
Είναι αλήθεια ότι ο Τζολάνι δεν έχει μόνον το σπαθί. Δεν έχει σίγουρα την πένα αλλά έχει μυαλό και είναι διορατικός περισσότερο και από τους ουλεμάδες. Γι’ αυτό αποκόπηκε από το Ισλαμικό κράτος, την αλ Νούσρα, αλλά και την αλ Καΐντα και δεν συνηγόρησε υπέρ των επιθέσεων εναντίον της Δύσης. Όμως αυτό δεν αρκεί και επειδή αυτό το ξέρει διότι έχει μυαλό, όχι όπως ο αφελής Λίβυος στρατηγός Χαφτάρ, που έχασε την Τρίπολη της Λιβύης μέσα από τα χέρια του, ο Τζολάνι ψάχνει εναγωνίως ερείσματα να εδραιωθεί στην Δαμασκό και κυρίως να την διοικήσει διότι η Δαμασκός δεν είναι Ιντλίμπ, ούτε στον πληθυσμό, ούτε στην σύνθεση του αλλά κυρίως το Ιντλίμπ δεν είχε τις ανώτερες πολιτικές, κοινωνικές και οικονομικές τάξεις που είναι τα σπλάχνα της Δαμασκού, βγαλμένα μέσα από την μακραίωνη ιστορία της.
Η Δυναστεία Άσαντ κράτησε κοντά εβδομήντα χρόνια, όσα περίπου και η Σοβιετική Ένωση. Με το ίδιο καταπιεστικό, καταναγκαστικό, κακώς σχεδιασμένο, αναποτελεσματικό και ανορθολογικό καθεστώς της Σοβιετικής Ένωσης. Αντί του ΚΚΣΕ είχε το Μπάαθ, ένα σχεδόν πανομοιότυπο αραβικό κομμουνιστικό κόμμα, με νομενκλατούρα που ζούσε πλουσιοπάροχα και τον λαό να δυστυχεί μέσα στην μιζέρια, στην εξαθλίωση και την ανελευθερία. Κατά τα άλλα είχε δημόσια τάξη, δημόσια υγεία, δημόσια παιδεία και άλλα ψεύδη που συνηθίζουν τα ολοκληρωτικά καθεστώτα.
Ο Άσαντ παραβίασε όλους τους σοφούς νόμους της χρηστής διοίκησης της ισλαμικής και αραβικής παράδοσης του πολιτισμού της Μέσης Ανατολής των Χαλιφάτων. Όπως μας διδάσκουν οι στοχαστές της Αραβικής Ισλαμικής Διοίκησης, το πεπρωμένο της δυναστείας Άσαντ ήταν προδιαγεγραμμένο. Δεν χρειάστηκε καμιά δύναμη να βάλει το χεράκι της διότι ο σιδηρούς κανών της ιστορίας θα επιβαλλόταν ακόμη μια φορά στην Συρία, όπως ακριβώς είχε πέσει η Δαμασκός από τους Ομεϋάδες στους Αββασίδες στο μέσον του ογδόου αιώνος μ.Χ.
Από εδώ και πέρα, δεν θα υπάρξει ξανά Συρία όπως την ξέραμε και μακάρι να δώσει φώτιση ο Αλλάχ στον Τζολάνι να διοικήσει, ότι απομείνει από την Συρία, με βάση την σοφία και την γνώση των μεγάλων Αράβων στοχαστών και των διδαγμάτων τους για την χρηστή διοίκηση. Αν αυτό συμβεί, τότε οι ουλεμάδες, όπως τον παλιό καλό καιρό, μόνον πολύτιμη βοήθεια θα έχουν να του προσφέρουν διότι πριν φανεί ξανά στο φως η ησυχία στην Συρία, θα πρέπει να προηγηθεί ένα πολύ βασανιστικό και ίσως αιματηρό ξεκαθάρισμα ανάμεσα στις φατρίες. Το μέλλον προδιαγράφεται δυσοίωνο, πολύ σκοτεινό και άκρως επικίνδυνο.
Παναγιώτης Ευαγγελόπουλος
Αναπληρωτής Καθηγητής, Τμήμα Διοικητικής Επιστήμης και Τεχνολογίας Πανεπιστήμιο Πελοποννήσου.