Τα μηνύματα από όλη την Ελλάδα…
Στις 8 Αυγούστου δημοσίευσα στο προφίλ της σελίδας του blog μου στο Facebook ένα ερώτημα για το πώς βλέπει ο κόσμος τη φετινή τουριστική κίνηση. Έλαβα εκατοντάδες απαντήσεις, τόσο στα σχόλια, όσο και σε μηνύματα, σχεδόν από όλη την Ελλάδα και κάθε είδους επιχειρηση. Η αίσθησή μου ήταν ότι τα πράγματα δεν πήγαιναν όσο καλά διάβαζα, για αυτό ζήτησα τη γνώμη όσων ζουν από τον τουρισμό. Διάβασα κάθε άποψη, συνομίλησα με πολύ κόσμο και παρακολούθησα από κοντά το θέμα μέχρι και σήμερα, που σιγά σιγα η τουριστική περίοδος ολοκληρώνεται για τους περισσότερους ταξιδιωτικούς προορισμούς στην Ελλάδα. Μίλησα και με κάποιους “θεσμικούς” του κλάδου. Η εικόνα που σχημάτισα είναι η εξής:
Α. Τα πολύ καλά 4στερα και 5στερα ήταν (και συχνά παραμένουν) γεμάτα, με πολύ μεγάλες τιμές και καλή εξυπηρέτηση. Συχνά έχουν “αυτονομηθεί” από την υπόλοιπη περιοχή και φέτος ήταν πολλά τα παραδείγματα όπου ένας τουριστικός προορισμός είχε πτώση, αλλά την ίδια ώρα τα πολύ καλά ξενοδοχεία της περιοχής θριάμβευσαν.
Β. Η Αθήνα είναι πλέον ένας αυτόνομος τουριστικός προορισμός, με 7 – 8 εκ τουρίστες τον χρόνο και μεγάλες τιμές. Έχει σχεδόν 12μηνο τουρισμό.
Γ. Στο Βορειοανατολικό Αιγαίο και γενικά τα νησιά μας κοντά στην Τουρκία η χρονιά θεωρείται καλή, μιας και η τουριστική βίζα 7 ημερών που συμφωνήθηκε με τη γείτονα χώρα φαίνεται να αποτέλεσε αφορμή για να συρρεύσουν πάρα πολλοί τούρκοι στα νησιά μας εκεί, θεωρώντας την Ελλάδα φθηνή (!)
Δ. Η Μύκονος και η Σαντορίνη δεν είχαν (και πάλι) καλές χρονιές, ενώ στη Σαντορίνη είδαμε και φαινόμενα υπερτουρισμού.
Ε. Η Ρόδος έκανε δυναμικό come back (που λέμε και εμείς στην Κατερίνη), συμπαρασύροντας στην άνοδό της τα Δωδεκάνησα γενικότερα.
ΣΤ. Στις περισσότερες περιοχές της υπόλοιπης Ελλάδας είχαμε πτώση εσόδων σε σχέση με το 2023, από μικρή (ξενοδοχεία / AirBnB) ως και αρκετά σημαντική (μαγαζιά, εστιατόρια κλπ). Εννοείται πως παντού υπάρχουν οι εξαιρέσεις που επιβεβαιώνουν τον κανόνα, όμως σε γενικές γραμμές η χρονιά δεν ανταποκρίθηκε στις προσδοκίες που είχαν δημιουργηθεί.
Στις αρχές Αυγούστου επικρατούσε μεγάλη απογοήτευση στα περισσότερα σημεία της Ελλάδας, που μετριάστηκε μέχρι σήμερα. Το “-30%” έγινε πλέον “-5-15%”, ειδικά σε όσους προσφέρουν διαμονή.
Η φετινή χρονιά όμως έδειξε ξεκάθαρα πως το Ελληνικό τουριστικό μοντέλο πλησιάζει στα όριά του…
Η ανακατανομή των εσόδων
Φέτος στον τουρισμό ζήσαμε μία βίαιη ανακατανομή των εσόδων: Αν πχ μέχρι πέρσι μία οικογένεια από το εξωτερικό είχε προϋπολογισμό διακοπών 4.000 Ευρώ, έδινε περίπου τα 2.000 Ευρώ για τη μεταφορά και τη φιλοξενία της και 2.000 Ευρώ είχε διαθέσιμα για να ξοδέψει στον προορισμό. Ας πούμε σχηματικά ότι “2.000 μοιράζονταν η Aegean + οι άλλες αεροπορικές + τα καταλύματα και 2.000 μοιράζονταν τα υπόλοιπα μαγαζιά”, άλλωστε ως πέρσι όλοι οι φορείς του τουρισμού επέμεναν για το πόσο μεγάλο “οικονομικό αποτύπωμα” έχουν οι τουρίστες σε κάθε τοπική κοινωνία.
Το 2024 αυτή η εξίσωση ανατράπηκε. Τα αεροπορικά / οδικά / ακτοπλοϊκά κόστη εκτοξεύθηκαν, με τα εισιτήρια συχνά να είναι απλησίαστα, ενώ και το κόστος διαμονής αυξήθηκε. Ταυτόχρονα μειώθηκε το διαθέσιμο εισόδημα της οικογένειας που έφερα ως παράδειγμα και καταλήξαμε σε μία εντελώς διαφορετική κατανομή:
2023:
Προϋπολογισμός: 4.000 Ευρώ
Μεταφορά και διαμονή 2.000 Ευρώ
Διαθέσιμα για τοπική κατανάλωση 2.000 Ευρώ
2024:
Προϋπολογισμός: 3.500 Ευρώ
Μεταφορά και διαμονή 2.600 Ευρώ
Διαθέσιμα για τοπική κατανάλωση 900 Ευρώ
Αν λοιπόν παρατήρησες σε διάφορα μέρη της Ελλάδας να μειώνεται το διαθέσιμο εισόδημα προς κατανάλωση, σε γενικές γραμμές αυτός είναι ο λόγος.
(Πάλι) πήραν τα μυαλά μας αέρα νωρίς…
Αν μιλήσεις με ανθρώπους του τουρισμού, θα σου περιγράψουν την εξής κατάσταση φέτος στις τιμές και κρατήσεις (πάντα εξαιρούμε αυτούς που ανέφερα πιο πάνω ότι πήγαν καλά):
-Μεγάλες προσδοκίες στην αρχή της χρονιάς
-Μεγάλη αύξηση τιμών για Ιούλιο και Αύγουστο
-Όλα καλά μέχρι τον Απρίλιο
-Μέτριος Ιούνιος
-Κακός Ιούλιος
-Μείωση τιμών (στα περσινά επίπεδα;) και επαναφορά σε “καλό” Αύγουστο και Σεπτέμβριο
Ποιοι δεν βρέθηκαν σε αυτή τη θέση; Όσοι από την αρχή απέφυγαν τις πολύ μεγάλες αυξήσεις τιμών = όσοι παραμένουν σε επαφή με το περιβάλλον και συνειδητοποιούν πως το τουριστικό μας προϊόν δεν μπορεί να ακριβαίνει υπέρμετρα κάθε χρόνο, την ώρα που οι παροχές μας είναι συνήθως ίδιες, ή χειρότερες.
Τα κόστη μεγαλώνουν, το κράτος υπερφορολογεί, οι υποδομές είναι “ελλειπείς”
(Όμως οι πελάτες αντιδρούν)
Η θεμιτή δικαιολογία όλών όσων ανέβασαν τις τιμές τους ήταν ότι τα κόστη τους αυξήθηκαν ραγδαία, ενώ παράλληλα το κράτος συνεχίζει να τους υπερφορολογεί αλύπητα και οι υποδομές στην περιοχή τους είναι “ελλειπείς”, για να το γράψω ευγενικά. Οι “ελλειπείς” υποδομές οδηγούν πάντα σε αυξημένα κόστη λειτουργίας, ενώ σε περιοχές όπως η Κέρκυρα και άλλα σημεία της Ελλάδας η έλλειψη νερού οδήγησε σε άμεση απώλεια εισοδήματος.
Είναι αλήθεια ότι τα κόστη μεγαλώνουν και θα αυξηθούν πολύ περισσότερο το 2025, με την εφαρμογή της ηλεκτρονικής κάρτας ασφάλισης. Είναι αλήθεια πως το κράτος μας διαχρονικά αδυνατεί να στηρίξει τον τουρισμό με ουσιαστικά έργα, απλά αρέσκεται να τραβάει χρήματα από αυτόν, που συνήθως εμμέσως οδηγούνται σε… αύξηση συντάξεων.
Από την άλλη η πολιτική του να αυξάνεις τις τιμές αλόγιστα, χωρίς ταυτόχρονη αύξηση των παροχών σου προς τους πελάτες τιμωρήθηκε φέτος. Δικαίως (για μένα) ή αδίκως, οι καταναλωτές δεν αποδέχονται τις αλόγιστες αυξήσεις, ειδικά σε μία περίοδο που το διαθέσιμο εισόδημά τους έχει πληγεί και τα “γούστα” μετά τον κορωνοϊό τελείωσαν.
Πήγαν καλά οι “μεγάλοι”, όχι όμως και οι περισσότεροι “μικροί”
Σε αυτό το πλαίσιο δεν είναι τυχαίο ότι οι σχεδόν όλοι οι “μεγάλοι” του κλάδου πήγαν περίφημα, γράφοντας συχνά ιστορικά ρεκόρ επισκεπτών και εσόδων. Οι επενδύσεις, το εξαιρετικό service και η σοβαροτητα, όταν συνδυάζονται με το marketing και το αναγκαίο μέγεθος για να υπάρχουν οικονομίες κλίμακας, φέρνουν εξαιρετικά αποτελέσματα.
Την ίδια ώρα οι “μικροί” του χώρου, με τα μαγαζιά και τις επιχειρήσεις, τα καταλύματα με μικρό αριθμό κρεβατιών κλπ μάλλον στην πλειοψηφία τους τα πήγαν μέτρια. Ακόμη και αν δεν πιστέψουμε τους περισσότερους που δηλώνουν πτώση σε σχέση με πέρσι, παρατηρώ ότι τα προσφερόμενα ενοίκια εμπορικών καταστημάτων σε τουριστικές περιοχές είναι συνήθως μειωμένα για τη νέα χρονιά.
Γενικά η αγορά δείχνει να αποδέχεται την premium τιμή, όταν συνδυάζεται με premium ποιότητα, ενώ τιμωρεί πολλούς “πονηρούς”.
Ο “υπερτουρισμός” και η παντελής έλλειψη στρατηγικής
Παρακαλώ να σταματήσει το παραμύθι του “υπερτουρισμού” για το 99% των περιπτώσεων. Υπο-επένδυση σε υποδομές έχουμε, με τους κατά τόπους δημάρχους διαχρονικά να “επενδύουν σε πολιτιστικές εκδηλώσεις” αντί να φτιάχουν πχ έργα αφαλάτωσης. Ναι, όταν τα κρουαζιερόπλοια αποβιβάζουν ταυτόχρονα χιλιάδες τουριστών στη Σαντορίνη, έχουμε υπερτουρισμό, αλλά αυτό είναι κάτι σπάνιο. (Σωστά η κυβέρνηση επέβαλλε σχετικό φόρο, ίσως θα έπρεπε να είναι υψηλότερος).
Το βασικό μας πρόβλημα όμως δεν είναι ο “υπερτουρισμός” (και το υπερ-δούλεμα ότι αυτός φταίει για τις ανεπάρκειες των κατά τόπους διοικούντων). Μας λείπει κάθε έννοια στρατηγικής για τον τουρισμό και εξηγούμαι:
-Θέλεις τη Σαντορίνη να γίνει θέρετρο για όσους θα ξοδέψουν μεγάλα ποσά για μία διανυκτέρευση, για φαγητό σε πολυτελή εστιατόρια κλπ; Τέλεια! Σε αυτή την περίπτωση φρόντισε να βάλεις όριο στο πόσο κόσμο μπορεί να υποδεχθεί το νησί!
-Δεν είναι δυνατόν να λέμε σε κάποιον “έλα να ξοδέψεις 5.000 – 10.000 Ευρώ για μία εβδομάδα διακοπών” και να μη βρίσκει χώρο να περπατήσει, να καθίσει να πιεί έναν (πανάκριβο) καφέ κλπ.
-Θέλεις να γεμίσεις τουρισμό τα νησιά μας; Προχώρα άμεσα τις αναγκαίες υποδομές τους, ακόμη και με ΣΔΙΤ, βάζοντας εισιτήριο σε όποιον φτάνει σε αυτά. (Γιατί σήμερα στα περισσότερα “κοσμοπολίτικα” νησιά μας οι επαρχιακοί δρόμοι απλά… ενισχύουν την πίστη μας στον Χριστό, στον οποίο πρέπει να προσευχηθούμε για να περάσουμε με ασφάλεια).
-Θέλεις περισσότερα σκάφη; Γέμισε τη χώρα με μαρίνες και εκσυγχρόνισε (σοβαρά) τις υπάρχουσες, για να μην υπάρχει εν έτει 2024 σκάφος που παίρνει ρεύμα ενώνοντας 7 μπαλαντέζες.
Εμείς τι κάνουμε; Έχουμε αφήσει τα πάντα στο έλεος του Θεού, με υποδομές “συζητήσιμες” (το Ελληνικό κράτος έχει υποδομές του 2024 μόνο όταν είναι να εισπράξει, στις παροχές του παραμένει στη δεκαετία του ’90) και κάθε χρόνο δρούμε “πυροσβεστικά”, τρέχοντας πίσω από τα προβήματα και μοιράζοντας ΕΣΠΑ για νέες μικρές μονάδες χωρίς πάντα προστιθέμενη αξία.
Οι κακές νοοτροπίες και οι “αλεξιπτωτιστές”
Βέβαια εκτός από το κράτος που διαχρονικά “λάμπει δια της απουσίας του”, φέτος πρέπει να κάναμε ρεκόρ κακής συμπεριφοράς, με πάρα πολλούς ανθρώπους του τουρισμού να διακατέχονται από κακή νοοτροπία εύκολου πλουτισμού, κάτι συνηθισμένο ακόμη περισσότερο στους πάσης φύσεως “αλεξιπτωτιστές” του χώρου.
Για αυτούς θα γράψω προσεχώς περισσότερα, μιας και είναι τόσο στενόμυαλοι, που ουσιαστικά “πυροβολούν” τα δικά τους πόδια με όλα όσα κάνουν, νομίζοντας ότι είναι “έξυπνοι”.
(Για το σοβαρό επιχειρείν στον τουρισμό σου έχω γράψει αναλυτικά εδώ).
Αγνοώντας τον Έλληνα τουρίστα
Προσεχώς θα γράψω και για την παράλογη πλέον κατάσταση να είναι όλοι “στημένοι” αποκλειστικά για τον ξένο τουρίστα, σχεδόν αγνοώντας τον Έλληνα μη πλούσιο. (Βέβαια όταν η πιάτσα βρίθει από τους πάσης φύσεως “τσομπανο-επιχειρηματίες” που ψάχνουν μόνο τα πολλά και εύκολα λεφτά, αυτό είναι λογικό ως ένα σημείο. Γιατί όμως παρασύρονται και οι σοβαροί; Που έχουν δίκιο και που άδικο; Θα το δούμε σύντομα).
Ξενοδοχεία vs Airbnb
Σε όλη αυτή την κατάσταση είχαμε και τη διαμάχη των ξενοδοχείων + των ενοικιαζομένων δωματίων με τα Airbnb. Κατανοητά τα επιχειρήματα και από τις δύο πλευρές, εμένα όμως μου έμεινε μία απορία:
Αν κλείναμε σήμερα όλα τα Airbnb (όπως παρακαλάνε διάφοροι μη κατανοούντες το επιχειρείν)…
… θα είχαμε τους ίδιους τουρίστες; Ή λιγότερους;
… θα είχαμε τα ίδια έσοδα στις τοπικές κοινωνίες; Ή λιγότερα (και λιγότερες δουλειές);
… τα ξενοδοχεία θα είχαν τις ίδιες τιμές, ή ακόμη μεγαλύτερες, λόγω μειωμένου ανταγωνισμού;
Αν απαντήσουμε σε όλα τα παραπάνω και αποφασίσουμε ότι δεν χρειαζόμαστε τα Airbnb, που πλέον συμβάλλουν στο τουριστικό μας προϊόν με εκατομμύρια τουρίστες κάθε χρόνο, ενώ λειτουργούν και ως “εξισορρόπηση” των μεγάλων αυξήσεων τιμών, τότε με μεγάλο ενδιαφέρον περιμένω κάποιος να μου εξηγήσει αν η Ελλάδα θα είναι καλύτερη και πιο εύρωστη χωρίς αυτά. Και, κυρίως, ποια θα είναι η στρατηγική μας για να αντικαταστήσουμε τον μειωμένο τουρισμό και τις αυξημένες τιμές = πώς δεν θα γίνουμε πανάκριβοι.
(Για τα Airbnb και το τοπίο που διαμορφώνεται μετά τις νέες αλλαγές θα μιλήσουμε στη μεγάλη μου εκδήλωση στο Μέγαρο Μουσικής Αθηνών “Ελλάδα 2025. Επιχειρείν, Ακίνητα, Επενδύσεις”, όπου στις 30.11-01.12 έχω ετοιμάσει ένα ειδικό Masterclass για το θέμα, με 200+ απαντήσεις).
Το δύσκολο 2025 για τους “μικρούς” του κλάδου
Την ώρα που οι “μεγάλοι” μετράνε τα κέρδη τους και ετοιμάζονται για μία ακόμη καλύτερη χρονιά απευθυνόμενοι στο 20% των πιο εύπορων αυτού του πλανήτη, οι “μικροί” του κλάδου ακόμη είναι “ζαλισμένοι” και δεν έχουν καταλάβει αν και του χρόνου θα συνεχιστεί η ίδια κατάσταση με φέτος. Προσωπικά θεωρώ το 2025 την πρώτη δύσκολη τουριστικά χρονιά για τους “μικρούς” του χώρου, μιας και:
-Το διαθέσιμο εισόδημα παγκοσμίως θα μειωθεί και ο κίνδυνος μίας διεθνούς οικονομικής κρίσης παραμένει υπαρκτός
-Η υπερφορολόγηση θα αυξηθεί τη νέα χρονιά
-Τα κόστη λειτουργίας θα ανέβουν και αυτά
-Ακόμη περισσότεροι “παίκτες” θα μπουν στον χώρο
-Ενώ η εφαρμογή της ηλεκτρονικής κάρτας ασφάλισης θα ανατρέψει όλα όσα ξέρουμε, θα αλλάξει τον τρόπο λειτουργίας και ίσως σε κάποιες περιπτώσεις να εκτινάξει τα κόστη προσωπικού.
Ό τουρισμός μας δείχνει να πλησιάζει ένα “σταυροδρόμι” και έχει μπροστά του μία χρονιά γεμάτη προκλήσεις. Φέτος είδαμε ότι το μοντέλο “πάμε και θα τα καταφέρουμε, Έλληνες είμαστε, ωρέ” δεν πετυχαίνει πια για όλους. Οι σοβαροί δουλεύουν, οι πιο “χύμα” φυτοζωούν και η άσκηση δυσκολεύει.
Ώρα να σκεφθούμε λύσεις. Για την επιχείρησή μας, για τον τόπο μας, για την Ελλάδα…
Εσύ τι γνώμη έχεις;
Ηλίας Παπαγεωργιάδης
*Ο Ηλίας Π. Παπαγεωργιάδης είναι επιχειρηματίας και σύμβουλος επιχειρήσεων
capital.gr