- Σαρωτικές αλλαγές στο σύστημα απονομής δικαιοσύνης επιφέρει το νομοσχέδιο του υπουργείου Δικαιοσύνης, που θα εισαχθεί για συζήτηση στο Υπουργικό Συμβούλιο αύριο Τρίτη και θα τεθεί για διαβούλευση στη συνέχεια.
Στόχος της μεταρρύθμισης είναι να συντομεύσει ο χρόνος τελεσίδικης απόφασης που σήμερα είναι 1.400 μέρες, να γίνει καλύτερη αξιοποίηση του ανθρώπινου δυναμικού, αλλά και να εξοικονομηθούν πόροι.
Ετσι, με βάση τις πληροφορίες για το περιεχόμενο του νομοσχεδίου, ενοποιούνται τα Ειρηνοδικεία με τα Πρωτοδικεία, το Πρωτοδικείο Αθηνών χωρίζεται στα δύο, αυξάνεται αισθητά η αρμοδιότητα του Πρωτοδικείου Πειραιά -σε νησιά του Αργοσαρωνικού-, συγχωνεύονται Πρωτοδικεία, παραμένουν τα Εφετεία στα νησιά και στις ακριτικές περιοχές.
Αυτές είναι μερικές από τις διατάξεις του νομοσχεδίου του υπουργείου Δικαιοσύνης για τον σχεδιαζόμενο νέο δικαστικό χάρτη της χώρας.
Απώτερος σκοπός τόσο του υπουργού Δικαιοσύνης Γιώργου Φλωρίδη όσο και του υφυπουργού Δικαιοσύνης Ιωάννη Μπούγα είναι με τα νέα νομοσχέδια που επεξεργάζονται, αλλά και με αυτά που είναι στο τελικό στάδιο επεξεργασίας, να επέλθει επιτάχυνση στην απονομή της δικαιοσύνης και ειδικότερα στον χρόνο έκδοσης των αποφάσεων. Και αυτό γιατί οι καθυστερήσεις έχουν φτάσει πλέον σε επίπεδα αρνησιδικίας.
Στην καλύτερη περίπτωση, για την έκδοση τελεσίδικης ποινικής ή πολιτικής υπόθεσης απαιτούνται 1.400 ημέρες, ενώ την ίδια στιγμή στην Αυστρία απαιτούνται μόλις 397 ημέρες!
Η χώρα μας, σύμφωνα με τα στατιστικά στοιχεία, κατατάσσεται στην 146η θέση διεθνώς στον δείκτη ταχύτητας απονομής της δικαιοσύνης.
Φυσικά δεν γίνεται λόγος για τις καθυστερήσεις στην έκδοση αποφάσεων στο Συμβούλιο της Επικρατείας, καθώς είναι τεράστιος ο αριθμός των ανεξέλεγκτων οίκοθεν αναβολών (αναβολές που δίνουν οι ίδιοι οι δικαστές και δεν τις ζητούν οι διάδικοι), που φτάνουν ανάλογα με την υπόθεση από 45 έως 70, με χρόνο έκδοσης των αποφάσεων τουλάχιστον τα 18 έτη.
Σύμφωνα με τα στατιστικά στοιχεία έγκυρων φορέων που έχουν δει το φως της δημοσιότητας και έλαβε υπόψη του το υπουργείο Δικαιοσύνης, η καθυστέρηση στην απονομή της δικαιοσύνης εστιάζεται κατά κύριο λόγο στα Πρωτοδικεία και έπονται τα Εφετεία και ο Αρειος Πάγος.
Η ηγεσία του υπουργείου Δικαιοσύνης για τον δικαστικό χάρτη, το σχέδιο νόμου του οποίου θα αναρτηθεί σε δημόσια διαβούλευση, έλαβε υπόψη του τη σχετική μελέτη της Παγκόσμιας Τράπεζας στην οποία περιλαμβάνονται και μεταρρυθμιστικές προτάσεις, όπως και τις προτάσεις της επιτροπής Μικρούδη για αλλαγές στον χώρο της Θέμιδας.
Βασικοί άξονες στη φιλοσοφία των παρεμβάσεων του νέου δικαστικού χάρτη είναι τέσσερις:
1) Η ενοποίηση των Ειρηνοδικείων και Πρωτοδικείων
2) Οι παράλληλες επετηρίδες των δικαστών κατά την ενοποίηση των δικαστηρίων του πρώτου βαθμού (Ειρηνοδικεία και Πρωτοδικεία)
3) Ο χωροταξικός δικαστικός σχεδιασμός με συγχωνεύσεις και καταργήσεις δικαστηρίων
4) Οι τροποποιήσεις των αρμοδιοτήτων των προϊσταμένων των δικαστικών σχηματισμών.
Κατάργηση Εφετείων
Αναφορικά με τα 19 Εφετεία που υφίστανται σε πανελλαδικό επίπεδο, σύμφωνα με τις προτάσεις της Παγκόσμιας Τράπεζας και της Επιτροπής Μικρούδη (αφού προηγουμένως λήφθηκαν υπόψη ορισμένα κριτήρια όπως είναι οι κτιριακές υποδομές, οι χιλιομετρικές αποστάσεις κ.λπ.), κρίνεται αναγκαία η μείωσή τους τουλάχιστον κατά πέντε.
Τα προς κατάργηση είναι τα Εφετεία Αγρινίου, Καλαμάτας και Χαλκίδας και σε δεύτερη φάση της Κέρκυρας και των Χανίων.
Πάντως, δεν κρίθηκε απαραίτητη η χωροταξική μεταρρύθμιση των Εφετείων, αλλά θεωρείται αναγκαία η ανακατανομή των εφετειακών περιφερειών, μεταξύ των Εφετείων Καλαμάτας, Κυπαρισσίας, Γυθείου, Σπάρτης και Ναυπλίου.
Συγχώνευση Πρωτοδικείων
Το «διά ταύτα» του νέου δικαστικού χάρτη είναι να υπάρχει ένα Πρωτοδικείο σε κάθε νομό (περιφερειακή ενότητα) και στον κανόνα αυτό δεν θα υπαχθούν, για εθνικούς λόγους, τα νησιά και οι παραμεθόριες περιοχές (συνοριακές πόλεις). Ετσι, συγχωνεύονται και μετατρέπονται σε περιφερειακά τα Πρωτοδικεία στους Νομούς Μεσσηνίας (Κυπαρισσία), Λακωνίας (Γύθειο), Ηλείας (Αμαλιάδα), Αχαΐας (Αίγιο και Καλάβρυτα), Αιτωλοακαρνανίας (Μεσολόγγι), Βοιωτίας (Λιβαδειά) και Πέλλας (Γιαννιτσά ή Εδεσσα).
Αντίθετα, παραμένουν διπλά Πρωτοδικεία στις περιφερειακές ενότητες του Εβρου (Ορεστιάδα και Αλεξανδρούπολη) και Δωδεκανήσου (Κως και Ρόδος).
Πρωτοδικεία Αθηνών και Πειραιά
Προς το παρόν, το Πρωτοδικείο Αθηνών δεν διασπάται ανά την Αττική, αλλά θα χωριστεί σε δύο Τμήματα. Το ςΤμήμα (με έδρα την πρώην Σχολή Ευελπίδων) και το Πολιτικό Τμήμα (με έδρα το Ειρηνοδικείο επί της οδού Λουκάρεως και το νέο υπό ανέγερση κτίριο πίσω από το Εφετείο Αθηνών).
Οριοθετούνται περιφερειακές έδρες, εκεί όπου οι κτιριακές εγκαταστάσεις το επιτρέπουν, όπως είναι στο Λαύριο (λιμάνι), στο Μαρούσι, στο Ιλιον, στο Κορωπί κ.α. Προσωρινά, όλες οι ποινικές υποθέσεις θα εξακολουθήσουν να δικάζονται στο Πρωτοδικείο Αθηνών.
Την ίδια στιγμή, αυξάνεται η κατά τόπον αρμοδιότητα του Πρωτοδικείου Πειραιά και θα περιλαμβάνει πλέον τις περιφερειακές ενότητες της Δυτικής Αττικής (Ασπρόπυργος, Μέγαρα και Ελευσίνα) και του Νοτίου τομέα, δηλαδή παραλιακό μέτωπο έως τη Γλυφάδα, το κέντρο του Πειραιά και τα νησιά Σαλαμίνα, Αίγινα, Πόρος, Σπέτσες και Κύθηρα.
Για την επέκταση των αρμοδιοτήτων του Πρωτοδικείου Πειραιά το υπουργείο Δικαιοσύνης εκτίμησε και έλαβε υπόψη την κατασκευή του νέου δικαστικού μεγάρου στο πρώτο λιμάνι της χώρας μαζί με την ταυτόχρονη αύξηση των οργανικών θέσεων των δικαστών του.
Επίσης, θα συσταθούν περιφερειακά Πρωτοδικεία στην Ελευσίνα, σε νησιά και όπου αλλού κριθεί αναγκαίο.
Στο πλαίσιο επιτάχυνσης της Δικαιοσύνης οι δικαστές θα εξειδικεύονται κατά τομέα του Δικαίου. Δηλαδή, θα μπορούν πλέον να αιτούνται σε ποιο Τμήμα (Ποινικό, Αστικό, Εργατικό κ.λπ.) θέλουν να υπηρετήσουν με θητεία δύο ή τεσσάρων ετών.
Η εξειδίκευση αυτή των δικαστών, η οποία εφαρμόζεται στις άλλες ευρωπαϊκές χώρες, έχει ως αποτέλεσμα την ταχύτερη διεκπεραίωση των υποθέσεων, καθώς οι δικαστές δεν αλλάζουν συχνά αντικείμενο της δικαστηριακής τους ύλης, θα έχουν σαφή εικόνα των νομοθετικών και νομολογικών μεταβολών, όπως και των θεωρητικών και τεχνολογικών εξελίξεων της νομικής επιστήμης.
Ενοποίηση Ειρηνοδικείων και Πρωτοδικείων
Το εγχείρημα του κ. Φλωρίδη για την ενοποίηση των Ειρηνοδικείων και Πρωτοδικείων, το οποίο έχει προκαλέσει τις έντονες αντιδράσεις των δικαστικών ενώσεων, είναι η τρίτη προσπάθεια ενοποίησης των δικαστηρίων αυτών του πρώτου βαθμού σε διάστημα δύο αιώνων (συγκεκριμένα 196 χρόνια) από την ημέρα ίδρυσής τους από τον Καποδίστρια.
Η πρώτη προσπάθεια ενοποίησης έγινε πριν από 112 έτη, το 1912, από τον Ελευθέριο Βενιζέλο, χωρίς ωστόσο να καρποφορήσει. Ακολούθησαν ανάλογες ανεπιτυχείς προσπάθειες επί των κυβερνήσεων Κωνσταντίνου Καραμανλή, Ανδρέα Παπανδρέου και Κώστα Σημίτη.
Η τελευταία προσπάθεια ενοποίησης έγινε το 1999, αλλά σκόνταψε σε ζητήματα συνταγματικότητας.
Ωστόσο, τη λύση έδωσε η αναθεώρηση του Συντάγματος το 2001, καθώς με την ερμηνευτική δήλωση του άρθρου 88 δόθηκε η δυνατότητα στον νομοθέτη για τη συγχώνευση Ειρηνοδικείων και Πρωτοδικείων με αντίστοιχη αναβάθμιση του υπηρεσιακού καθεστώτος των Ειρηνοδικών.
Στα Πρωτοδικεία της χώρας υπηρετούν σήμερα 1.200 Πρωτοδίκες και συγκεκριμένα 300 Πρόεδροι Πρωτοδικών, 850 Πρωτοδίκες και 50 Πάρεδροι, ενώ ο αριθμός των Ειρηνοδικών ανέρχεται στους 962.
Στα Πρωτοδικεία δικάζονται αστικές υποθέσεις από 20.001 ευρώ και άνω, όπως και ποινικές υποθέσεις. Τα Ειρηνοδικεία δεν δικάζουν ποινικές υποθέσεις και δικάζουν μόνο αστικές μέχρι του ύψους των 20.000 ευρώ. Τώρα, με την επιχειρούμενη συγχώνευση των Ειρηνοδικείων και Πρωτοδικείων, προβλέπεται η δημιουργία παράλληλης επετηρίδας, όπου οι Ειρηνοδίκες θα εξελίσσονται έως τον βαθμό του Προέδρου Πρωτοδικών και θα συνταξιοδοτούνται με τον βαθμό του Εφέτη.
Η επετηρίδα αυτή μπορεί:
α) Να είναι απόλυτα στεγανή και να μην επιτρέπει τη μεταπήδηση κανενός στη βασική επετηρίδα.
β) Να επιτρέπει τη μεταπήδηση Ειρηνοδικών στο τέλος της βασικής επετηρίδας για ορισμένες μόνο θέσεις και αυτό μετά από θέσπιση συγκεκριμένων κριτηρίων, σχετική αξιολόγηση και λήψη απόφασης από το Ανώτατο Δικαστικό Συμβούλιο (ΑΔΣ).
γ) Να επιτρέπει τη μεταπήδηση Ειρηνοδικών ενδιάμεσα στη βασική επετηρίδα για ορισμένο (μικρό) αριθμό θέσεων, αλλά και πάλι μετά από θέσπιση συγκεκριμένων κριτηρίων, αξιολόγηση και σχετική απόφαση του ΑΔΣ.
Ομως, σύμφωνα με πληροφορίες, επικρατέστερη είναι η τελευταία, τρίτη περίπτωση, η οποία είναι στο πλαίσιο των συνταγματικών επιταγών και κατά συνέπεια ξεπερνά τις πιθανές ενστάσεις αντισυνταγματικότητας που μπορεί να προβληθούν.
Σύμφωνα με το νομοσχέδιο, οι Ειρηνοδίκες Α’ τάξεως θα λαμβάνουν πλέον τον βαθμό του Προέδρου Πρωτοδικών. Δεν θα έχουν όμως, αρχικά, τα ίδια καθήκοντα με τους Προέδρους Πρωτοδικών. Ειδικότερα, οι Ειρηνοδίκες Α’ τάξεως δεν θα μπορούν να προεδρεύουν σε τριμελή Πλημμελειοδικεία και σε Μικτά Ορκωτά Δικαστήρια.
Παράλληλα, οι Ειρηνοδίκες Β’, Γ’ και Δ’ τάξεως θα λάβουν τον βαθμό του Πρωτοδίκη. Ανεξάρτητα από αυτά, όλοι θα λαμβάνουν τον ίδιο μισθό με τους συναδέλφους τους της βασικής επετηρίδας, ανάλογα με τα έτη υπηρεσίας του καθενός. Οι Ειρηνοδίκες απόφοιτοι της Εθνικής Σχολής Δικαστικών Λειτουργών (ΕΣΔιΛ) των δύο τελευταίων ετών (περίπου 35 άτομα) θα μπορούν μετά από αξιολόγηση από το ΑΔΣ να ενταχθούν στο τέλος της βασικής επετηρίδας.
Την ίδια στιγμή προβλέπεται η κατάργηση της Κατεύθυνσης Ειρηνοδικών στην ΕΣΔιΛ (από την κατεύθυνση αυτή αποφοιτούν σήμερα οι Ειρηνοδίκες) και στο μέλλον θα προκηρύσσονται εισαγωγικές εξετάσεις στην ΕΣΔιΛ αποκλειστικά και μόνο για Παρέδρους Πρωτοδικείου. Ολοι οι Ειρηνοδίκες θα επιμορφωθούν στην ΕΣΔιΛ, προκειμένου να είναι έτοιμοι για τα νέα καθήκοντα που θα αναλάβουν.
Η επιμόρφωση θα επικεντρωθεί ιδίως σε θέματα Ποινικού Δικαίου, τα οποία δεν υπάγονται σήμερα στην αρμοδιότητα των Ειρηνοδικείων και δεν έχουν πλήρη εικόνα του ποινικού νομοθετικού και νομολογιακού πλαισίου. Ακόμη, προβλέπεται ειδική πρόβλεψη για τις μεταθέσεις των Ειρηνοδικών ανάλογα με τις κενές θέσεις που θα υπάρχουν στην επετηρίδα.
Οι υπάλληλοι
Τα δικαστήρια που θα συγχωνευθούν θα ονομαστούν Περιφερειακές Εδρες των Κεντρικών Πρωτοδικείων. Είναι ξεκάθαρο ότι δεν θα κλείσουν και οι οργανικές θέσεις δικαστών και εισαγγελέων θα μεταφερθούν στο Κεντρικό Πρωτοδικείο.
Οι δικαστικοί υπάλληλοι θα παραμένουν στις θέσεις τους, αλλά οι οργανικές τους θέσεις θα υπάγονται πλέον στο Κεντρικό Πρωτοδικείο.
Στα περιφερειακά Πρωτοδικεία θα εξακολουθήσουν να δικάζονται:
α) Ολες οι αστικές υποθέσεις αρμοδιότητας Μονομελών Πρωτοδικείων (τακτική – ειδική διαδικασία) που αποτελούν το 80% της δικαστικής ύλης.
β) Ολες οι ποινικές υποθέσεις υπό την προϋπόθεση ότι θα υπάρχει κατάλληλη αναγκαία υποδομή (αίθουσες ακροατηρίων).
γ) θα μεταφερθούν στα Κεντρικά Πρωτοδικεία οι υποθέσεις Πολυμελών και Τριμελών Πλημμελειοδικείων και Μικτών Ορκωτών Δικαστηρίων (ΜΟΔ).
Το όφελος
Οπως εκτιμά η ηγεσία του υπουργείου Δικαιοσύνης, από τη συγχώνευση των Ειρηνοδικείων και Πρωτοδικείων αναμένεται να υπάρξει:
1) Διπλασιασμός των δικαστών πρώτου βαθμού, οι οποίοι θα αναλαμβάνουν τη διεκπεραίωση των υποθέσεων (εκκρεμών και νεοεισερχόμενων). Και αυτό γιατί σήμερα στα Πρωτοδικεία υπηρετούν 1.200 Πρωτοδίκες, ενώ με τη συνένωση θα υπηρετούν 2.162, καθώς θα προστεθούν οι 962 Ειρηνοδίκες.
2) Ισοκατανομή της ύλης του πρώτου βαθμού, καθώς θα σταματήσει το φαινόμενο το 50% των δικαστών να αναλαμβάνει το 80% της δικαστικής ύλης.
3) Δημιουργία μεγαλύτερων δικαστικών σχηματισμών, με αποτέλεσμα την καλύτερη αξιοποίηση των δικαστικών λειτουργών (άδειες ανατροφής τέκνων, κωλύματα, εξειδίκευση κ.λπ.).
4) Δραστική μείωση μετακινήσεων δικαστών, δικηγόρων και πολιτών.
5) Αποφόρτιση των κεντρικών Πρωτοδικείων των μεγάλων αστικών κέντρων.
6) Ρύθμιση της ανακολουθίας να υπάρχουν δύο δικαιοδοσίες στον πρώτο βαθμό (Ειρηνοδικεία και Πρωτοδικεία).
7) εξοικονόμηση πόρων στο πλαίσιο πλήρωσης του κριτηρίου 40% του Ταμείου Ανάκαμψης.
Τα επόμενα βήματα
Πλούσιο είναι το έως τώρα νομοθετικό έργο της ηγεσίας του υπουργείου Δικαιοσύνης, ενώ ήδη πυρετωδώς «μαγειρεύονται» και άλλες νομοθετικές ρυθμίσεις.
Ηδη αναμένεται μέσα στις επόμενες μέρες να κατατεθεί στη Βουλή το νομοσχέδιο για τις τροποποιήσεις στον Ποινικό Κώδικα και τον Κώδικα Ποινικής Δικονομίας, ενώ μπαίνουν οι τελευταίες πινελιές στο νομοσχέδιο για τη μεταφορά δικαστικής ύλης στους δικηγόρους (διαταγές πληρωμής, κληρονομητήρια, ένορκες βεβαιώσεις κ.λπ.), αλλά και για τον νέο δικαστικό χάρτη.
Σύντομα, η ομάδα εργασίας του υπουργείου Δικαιοσύνης, στην οποία συμμετέχουν καθηγητές των Νομικών Σχολών των Πανεπιστημίων, δικαστές και δικηγόροι, θα έχει ολοκληρώσει τις τροποποιήσεις στον Κώδικα Πολιτικής Δικονομίας που είναι αναγκαίες μετά τις πολυεπίπεδες επερχόμενες νομοθετικές αλλαγές (νέος δικαστικός χάρτης, μεταφορά ύλης σε δικηγόρους κ.λπ.).
Τέλος, αναμένεται η αύξηση των οργανικών θέσεων των Εφετών